Knipowitschia caucasica
Knipowitschia caucasica, Ponto-Hazar Havzası'na özgü, bilinen en küçük keler türlerinden biri olup, geniş bir coğrafi alanda (Karadeniz, Hazar Denizi, Ege Denizi) ve çeşitli habitatlarda hayatta kalma yeteneğiyle dikkat çeker.
Taksonomik Sınıflandırma
SeviyeSınıflandırma AdıAçıklamaÂlem (Kingdom)Animalia (Hayvanlar)Şube (Phylum)Chordata (Kordalılar)Aile (Family)Gobiidae (Keler Balıkları)Cins (Genus)KnipowitschiaAdı, Rus hidrobiyolog Nikolay Knipovich'ten (1862–1939) gelir.Tür (Species)K. caucasica (Berg, 1916)
Genel Özellikler ve Ekoloji
- Fiziksel Özellikler:
- Boyut: Gerçekten bir cüce türüdür; maksimum uzunluğu genellikle 5 cm TL (Toplam Uzunluk) civarındadır.
- Cinsiyetler Arası Fark: Cinsiyetler arasında belirgin bir fark (cinsel dimorfizm) bulunur. Dişiler soluk kahverengi ve nispeten sade iken, erkekler üreme mevsiminde daha yoğun renklere bürünür ve vücutlarında 4 ila 8 arası dikey koyu çizgi (bar) belirir. Erkeklerde ilk sırt yüzgecinin arkasında mavi, koyu bir leke de bulunabilir.
- Ömür: Bu türün en dikkat çekici özelliklerinden biri çok kısa ömürlü olmasıdır. Genellikle 2 yıldan az yaşar ve çoğu birey ilk kıştan sonra veya ilk üreme mevsiminden sonra ölür.
- Habitat ve Dağılım:
- Dağılım Alanı: Avrasya'nın geniş bir kıyı şeridinde, Karadeniz, Azak Denizi, Hazar Denizi ve Ege Denizi kıyılarında yayılmıştır. Türkiye'deki birçok tatlı ve acı su habitatında (Sapanca, Eğirdir, Manyas gölleri gibi) bulunmuştur.
- Tuzluluk Toleransı (Örnek Adaptasyon): Euryhaline bir türdür; yani hem tatlı suda, hem normal deniz suyunda hem de hiper-tuzlu sularda (55 ppt'ye kadar) hayatta kalabilir. Bu geniş tolerans, onu istilacı tür olarak başarılı kılar.
- Derinlik: Sığ suları tercih eder, genellikle 0-2 metre derinlikte, bol otlu, kumlu veya çamurlu diplerde bulunur.
- Beslenme: Dip besleyicisidir (bentofaj). Diyeti çoğunlukla küçük kabuklular (copepod, cladoceran), chironomid larvaları (sinek larvaları) ve istiridye larvaları (Dreissena polymorpha) gibi organizmalardan oluşur.
İlginç Yaşam Döngüsü ve Ekolojik Rolü
- Fedakar Baba (Ebeveyn Bakımı): Üreme mevsimi (Nisan sonundan Temmuz sonuna) geldiğinde, yumurtalar kayaların, midye kabuklarının veya bitki artıklarının oluşturduğu bir boşluğun tavanına yapıştırılır. Erkek yumurtalar çatlayana kadar yuvada kalır ve onları havalandırarak ve koruyarak yoğun ebeveyn bakımı gösterir. Bu, erkek için yüksek bir enerji maliyetidir ve kısa ömrüne katkıda bulunur.
- Hızlı Nesil Değişimi ve İstilacı Potansiyeli: Kısa yaşam süresi (genellikle 1 yıl civarı) ve ilk kıştan hemen sonra üreme olgunluğuna erişmesi, türün çok hızlı bir nesil değişimine sahip olduğu anlamına gelir. Bu özellik, onun çevresel değişikliklere hızla adapte olmasını ve istilacı tür olarak başarılı olmasını sağlar.
- Kozmopolit Cüce: K. caucasica, yerel sularında besin zincirinin bir parçasıyken (balık yiyen yırtıcıların avı), su yolları ve rezervuarlar aracılığıyla Aral Gölü (sonradan yok oldu) ve Ermenistan'daki rezervuarlar gibi yeni bölgelere de kazara taşınmıştır. Türkiye'deki birçok göle de bu şekilde yayılarak yerleşmiş ve bazı ekosistemlerde dominant türlerden biri haline gelmiştir. Bu durum, yerel balık türleri ile gıda rekabetine girmesine neden olmuştur.
Korunma Durumu ve Halk Arasındaki Yeri
- Korunma Durumu: Geniş dağılım alanı, yüksek üreme hızı ve ortama kolay uyumu sayesinde, IUCN Kırmızı Listesi'nde En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
- İnsan Kullanımı/Efsaneler: Bu cüce balığın, doğrudan ticari bir değeri veya insan kullanım alanı yoktur ve küçüklüğünden dolayı halk hikayelerinde veya efsanelerde de büyük bir yer edinmemiştir. Ancak modern biyolojide, ekolojik toleransının genişliği ve istilacı davranışları nedeniyle bilim insanları için oldukça önemli bir çalışma konusudur.
Kaynak: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi (IUCN, FishBase ve Ponto-Hazar havzası ekolojisi araştırmalarından derlenmiştir)
