Vipera raddei

Vipera raddei (Boettger, 1890)

Yaygın adlar: Radde Engereği, Doğu Engereği

Tür adı anlamı: raddei → Alman zoolog Gustav Radde’ye ithafen adlandırılmıştır

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Viperidae – Engerekgiller

Cins: Vipera

Tür: Vipera raddei (Boettger, 1890)

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: Genellikle 60–90 cm; nadiren 100 cm'ye yaklaşır

Vücut: Kalın yapılı, kısa ve güçlü

Renk: Zemin sarımsı-gri, açık kahverengi veya kırmızımsı; sırt boyunca koyu zikzak desen

Karın: Siyahımsı ya da koyu gri

Baş: Üçgensi; gözlerin üstü belirgin çıkıntılı (tipik engerek görünümü)

Ayırt edici özellik: Başın arkasında koyu renkli “X” şekline benzer desen

Yayılım ve Habitat

Habitat: Dağ yamaçları, taşlık alanlar, seyrek çalılıklar, yarı açık bozkırlar

Rakım: 1200–3000 m

Doğal Yayılım:

– Türkiye: Doğu Anadolu (Ağrı, Iğdır, Van, Erzurum, Hakkari çevresi)

– Ayrıca: İran’ın kuzeybatısı, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan

Davranış ve Ekoloji

Aktiflik: Gündüzcü (diurnal), yüksek sıcaklıkta sabah–akşam daha aktiftir

Davranış: Tehdit edildiğinde tıslama, vücudu kıvırma ve ani atılım ile ısırma eğilimi

Yüzme ve tırmanma: Kısıtlıdır; genellikle yer seviyesinde ve taşlık alanlarda bulunur

Beslenme

Diyet: Küçük memeliler (fare, tarla faresi), kertenkeleler, genç kuşlar

Avlanma: Oturarak bekler (ambush predator); zehriyle avını etkisiz hale getirir

Ekolojik rol: Yüksek rakımda rodent popülasyonlarının düzenlenmesinde önemli rol oynar

Üreme Bilgisi

Çiftleşme: İlkbaharda (Mayıs–Haziran)

Yavru doğumu: Ağustos–Eylül

Yavru sayısı: 3–12 arası (ovovivipar = yumurtalar vücut içinde gelişir, canlı doğum)

Yavrular: Yaklaşık 15–20 cm uzunlukta doğar, zehirlidirler

Zehir Durumu

Zehir türü: Hemotoksik (kan hücrelerini ve damar yapılarını etkiler)

İnsan için risk: Yüksek – özellikle yaşlılar, çocuklar ve alerjik bireyler için tehlikelidir

Isırık etkileri:

– Şiddetli ağrı, şişlik, morarma

– Kanama bozuklukları

– Doku nekrozu (geç kalınırsa)

– Nadiren sistemik reaksiyonlar (hipotansiyon, şok)

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

❗️Yapılması Gerekenler:

1. Panik yapılmadan hasta sakinleştirilmeli
2. Isırılan bölge hareket ettirilmemeli
3. Yüksek seviyeye kaldırılmamalı (kan akışı yavaşlatılmalı)
4. Dar kıyafet veya takılar çıkarılmalı
5. Hızla sağlık kuruluşuna ulaştırılmalı
6. Eğer mümkünse yılanın türü teşhis edilmeli (öldürmeden, fotoğraf çekilebilir)

⛔️Yapılmaması Gerekenler:

• Isırık bölgesini kesmek
• Emmek
• Soğuk kompres uygulamak
• Turnike yapmak
• Alkol ya da buz kullanmak

Hastanede Uygulanacak Tedavi:

• Antivenom (panzehir) uygulanabilir (özellikle sistemik belirtiler varsa)
• Ağrı kesici ve antibiyotik desteği
• Sıvı takviyesi
• Gerekirse pıhtılaşma takibi ve destek tedavi

✅ Vipera raddei Zehirlenmesi: Klinik Seyir ve Tedavi Protokolü

Zehir Özellikleri

• Toksin tipi: Hemotoksik
• Etkilediği sistemler: Kan damarları, doku yapıları, koagülasyon sistemi
• Ana etkiler: Kanamalı reaksiyonlar, doku ödemi ve nekroz, ağrı, hipotansiyon

Zehirlenme Belirtileri (Semptomlar)

İlk 30 dakika – 2 saat içinde:

• Isırık bölgesinde şiddetli ağrı ve şişlik
• Eritem (kızarıklık), morarma, lenfatik yayılım
• Bölgesel sıcaklık artışı
• Mide bulantısı, baş dönmesi, huzursuzluk

2–6 saat içinde (sistemik yayılım varsa):

• Yaygın ödem (özellikle el, ayak, yüz)
• Hipotansiyon (düşük tansiyon)
• Taşikardi (kalp hızında artış)
• Hematüri (idrarda kan) veya burun/dışkıdan kanama
• Pıhtılaşma bozuklukları – artmış INR, düşük trombosit

Geç dönem (6–48 saat):

• Derin doku nekrozu
• Sekonder enfeksiyon riski
• Böbrek fonksiyon bozukluğu (çok nadir)

İlk Yardım – Sahada Yapılması Gerekenler

1. Panik engellenmeli, hasta konuşarak sakinleştirilmelidir.
2. Isırık bölgesi mümkünse hareketsiz bırakılmalı, hasta yürütülmemelidir.
3. Isırılan ekstremite kalp seviyesinden düşük tutulmalı
4. Dar giysi, yüzük, saat vb. çıkarılmalı
5. Turnike, yara kesme, emme kesinlikle yapılmamalıdır
6. Hasta hızla en yakın acil servise ulaştırılmalıdır
7. Mümkünse yılanın fotoğrafı çekilerek tür tanımı yapılmalıdır

Hastanede Yapılması Gerekenler – Klinik Yönetim

1. Değerlendirme ve Takip:

• Vital bulgular izlenir: tansiyon, nabız, solunum
• Isırık bölgesi genişliği her 30 dakikada ölçülür
• Koagülasyon testleri: PT, aPTT, INR, fibrinojen düzeyi, D-dimer
• Kan sayımı: Lökosit, trombosit, hemoglobin
• Böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri

2. Destek Tedavi:

• IV sıvı tedavisi (Ringer Laktat, %0.9 NaCl)
• Ağrı kontrolü için parasetamol veya tramadol (NSAID'ler önerilmez)
• Profilaktik antibiyotik genellikle gerekmez ancak enfekte görünümde başlanabilir
• Tetanus profilaksisi yapılmalıdır

3. Antivenom (Panzehir) Uygulaması

➤ Endikasyonlar:

• Sistemik belirtiler varsa
• Şiddetli lokal reaksiyonlar (ödem hızla yayılıyorsa, parmak-elde dolaşımı bozuyorsa)
• Koagülasyon testlerinde bozulma varsa
• Hipotansiyon, konfüzyon gelişmişse

➤ Uygulama:

• Monovalan (sadece Vipera türleri için) veya polivalan antivenom kullanılabilir
• Yavaş IV infüzyon ile (örnek: 1–2 flakon, 100 ml %0.9 NaCl içinde 30–60 dakikada)
• Hazırda adrenalin, antihistaminik ve kortikosteroid bulundurulmalı (alerji riski nedeniyle)

➤ Not: Türkiye'de Sağlık Bakanlığı onaylı olarak Refanal® veya Antivipmyn® gibi panzehirler kullanılmaktadır.

İzlem ve Taburculuk

• Antivenom uygulanan hasta 24 saat gözlem altında tutulmalıdır
• Koagülasyon parametreleri düzelene kadar hastanede kalması önerilir
• Gelişen nekrotik doku cerrahi açısından değerlendirilmelidir

Önemli Not

• Vipera raddei, öldürücü dozda zehir verme potansiyeli taşısa da erken ve doğru müdahale ile ölüm oranı %1'in altındadır. Ancak panzehir gecikirse, lokal doku kaybı veya ikincil komplikasyonlar görülebilir.

Koruma Durumu

IUCN Kırmızı Liste: LC (Asgari endişe)

Türkiye’de Durum: Dağılımı sınırlı ve yüksek rakımlarla kısıtlı; gözlemler nadirdir

Tehditler:

– Habitat kaybı

– Yanlış tanımla öldürülme

– Yol ve yayla yolu inşaatları

Koruma önerisi: Doğu Anadolu’daki popülasyonlar haritalanmalı; türle ilgili kırsal bilgilendirme artırılmalı

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. “Zikzak desenli her yılan öldürücüdür” inancı
2. Gerçek: Zikzak desen zehirli türlerde sık görülür; ama her zaman ölümcül değildir. Vipera raddei tehlikeli olabilir, ancak ölüm oranı düşüktür.
3. “Bu türün kanı kaynatılırsa büyü yapılır” batıl inancı
4. Gerçek: Bilimsel hiçbir dayanağı yoktur; türün zarar görmesine neden olur.
5. “Başına basılırsa uçamaz” efsanesi
6. Gerçek: Yılanlar uçamaz. Bu gibi yaklaşımlar sadece kişiyi ısırık riskiyle karşı karşıya bırakır.
7. “Küçük bireylerin zehri daha kuvvetlidir” inancı
8. Gerçek: Bu türde yavrular da zehirlidir, ancak toksisite erişkinlerle eşdeğer değildir.
9. “Zehirli yılanların hepsi saldırgandır” düşüncesi
10. Gerçek: Vipera raddei genellikle insanla temastan kaçar; saldırganlık yalnızca tehdit altındaysa görülür.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

Baran, İ. & Atatür, M. (1998). Türkiye Herpetofaunası

Reptile Database – www.reptile-database.org

Sindaco, R. & Jeremčenko, V. (2008). The Reptiles of the Western Palearctic

Tok, C.V. ve Ark. (2013). Doğu Anadolu’nun Zehirli Yılanları

WHO Snakebite Guidelines – World Health Organization

IUCN Red List – www.iucnredlist.org

Fotoğraf: Semih Yanık