Vipera sakoi

Vipera ursinii Bonaparte, 1835

Yaygın ad: Çayır Engereği

Tür adı anlamı: ursinii → Fransız doğabilimci Antonio Ursini’ye ithafen adlandırılmıştır.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Viperidae – Engerekgiller

Cins: Vipera

Tür: Vipera ursinii

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: 30–55 cm (bazen maksimum 60 cm)

Renk: Gri, açık kahverengi ya da sarımsı zemin üzerinde belirgin zikzak desen

Baş: Kısa, üçgenimsi, genellikle koyu benekli

Karın: Gri–siyah; sıklıkla beneksiz

Ayırt edici özellik: Küçük boyutu ve otlak yaşamına uyumuyla Vipera berus’tan ayrılır

Yayılım ve Habitat

Habitat: Alpin çayırlar, bozkır ve açık otlak alanlar

Rakım: 800–2500 m arası

Türkiye’de Dağılım:

– Erzurum–Kars Platosu, Ardahan, Ağrı’nın yüksek kesimleri

– Türkiye’deki varlığı az sayıda kayıtla sınırlıdır

Davranış ve Ekoloji

• Aktiflik: Diurnal (gündüz aktif); güneşlenerek termoregülasyon sağlar
• Kış uykusu: Ekim–Nisan arasında
• Davranış: Savunma durumunda tıslama ve savrulma
• Doğası: Kaçınma eğilimlidir, saldırgan değildir

Beslenme

Diyet: Çekirgeler, cırcır böcekleri, küçük kertenkeleler ve genç amfibiler

Avlanma: Ambush ve aktif avlanma bir arada gözlenmiştir

Ekolojik rol: Böcek populasyonlarını düzenleyerek çayırlık ekosistemlere katkı sağlar

Üreme Bilgisi

Çiftleşme: Mayıs–Haziran

Doğum: Ağustos sonu – Eylül başı

Yavru sayısı: 3–10 canlı yavru (ovovivipar)

Yavrular: Doğar doğmaz aktif ve zehirlidir

Zehirlenme ve Tedavi (Vipera ursinii)

Zehir Özellikleri

• Toksin tipi: Hafif hemotoksik
• Etki sistemi: Damar yapısı ve lokal doku
• Toksisite: Zehiri Vipera ammodytes veya V. berus kadar güçlü değildir
• Ölüm oranı: Oldukça düşük; ancak alerjik bireylerde sistemik komplikasyon yapabilir

Zehirlenme Semptomları

İlk 0–2 Saat:

• Isırık yerinde ağrı ve ödem
• Hafif morarma ve lokal sıcaklık artışı
• Baş ağrısı, halsizlik, mide bulantısı (nadir)

2–6 Saat:

• Şişlik uzvun orta bölümüne kadar ilerleyebilir
• Lenf bezlerinde hassasiyet
• Hafif hipotansiyon, taşikardi olabilir

6–24 Saat:

• Lokalize doku harabiyeti (çok nadiren)
• Trombosit düşüklüğü (nadiren)
• Alerjik bireylerde kurdeşen, nefes darlığı

Sahada İlk Yardım

Yapılması GerekenlerYapılmaması GerekenlerHasta yürütülmemeli, taşıma yapılmalıTurnike uygulanmamalıYara yeri sabitlenmeliKesilmemeli, emilmemeliTakı, saat, giysi gevşetilmeliBuz veya topikal kimyasal uygulanmamalıHızla sağlık kuruluşuna sevk edilmeliBitkisel ya da geleneksel müdahaleden kaçınılmalı

Hastane Protokolü

1. Değerlendirme

• Vital bulgular: Ateş, nabız, tansiyon, solunum
• Kan testleri: CBC, PT, aPTT, INR, fibrinojen, D-dimer
• Renal–hepatik parametreler
• Yara çevresi 30 dakikada bir ölçülmeli

2. Tedavi

• IV sıvı (serum fizyolojik)
• Parasetamol ile ağrı kontrolü
• Antibiyotik yalnızca enfekte yara durumunda
• Tetanus profilaksisi yapılmalı

3. Antivenom Uygulaması

• Genellikle gerekmez
• Aşağıdaki durumlarda endikedir:
• Yaygın şişlik
• Sistemik semptomlar (şok, hipotansiyon, hematüri)
• Pıhtılaşma bozukluğu
• Uygulama: IV infüzyon (örneğin 1 flakon/100 ml, 30–60 dk’da)
• Alerjik reaksiyonlara karşı adrenalin ve antihistaminik hazır tutulmalı
• Türkiye’de Refanal® veya Avrupa kaynaklı panzehirler tercih edilebilir

4. İzlem ve Taburculuk

• Hafif vakalarda 12–24 saat gözlem
• Panzehir uygulanan bireylerde 24–48 saat
• Komplikasyon yoksa taburcu edilebilir

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. “Bu yılan küçük olduğu için tehlikesizdir” düşüncesi
2. Gerçek: Vipera ursinii küçük olabilir, ancak zehirlidir ve alerjik bireylerde ciddi reaksiyonlar yaratabilir.
3. “Zehirli yılan sadece çorak taşlıkta yaşar” efsanesi
4. Gerçek: Bu tür yüksek çayırlık alanları tercih eder; doğal yaşam koşulları çeşitlidir.
5. “Panzehir yoksa mutlaka ölüm olur” söylencesi
6. Gerçek: Panzehir genelde gerekmez. Destek tedaviyle iyileşme oranı yüksektir.
7. “Bu yılan çiftçilerin tarlasına zarar verir” yanılgısı
8. Gerçek: Aksine, bu tür zararlıları yiyerek ekosistemi dengede tutar.
9. “Bu tür kısırdır, çoğalmaz” batıl inancı
10. Gerçek: Her yıl ortalama 4–10 canlı yavru doğurur; çoğalabilir ancak habitat kaybı popülasyonu azaltmaktadır.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

1. Ursenbacher, S. et al. (2009). Molecular systematics of the Vipera ursinii complex

Baran, İ. & Atatür, M. (1998). Türkiye Herpetofaunası

WHO Snakebite Management Guidelines (2016)

Reptile Database – www.reptile-database.org

1. Tok, C.V. ve Ark. (2013). Türkiye’deki Zehirli Yılanlar Üzerine Klinik Gözlemler

Fotoğraf:Yusuf Özkan