Vipera albizona
Vipera albizona Nilson, Andrén & Flärdh, 1988
Yaygın ad: Beyaz Bantlı Engerek
Tür adı anlamı: albizona → Latince “albi” (beyaz) ve “zona” (bant) kelimelerinden türetilmiştir; bu isim, sırt boyunca uzanan beyazımsı zikzak desenleri ifade eder.
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Squamata – Pullular
Alt takım: Serpentes – Yılanlar
Aile: Viperidae – Engerekgiller
Cins: Vipera
Tür: Vipera albizona
Tanım ve Ayırt Edici Özellikler
Boy: Ortalama 40–60 cm
Renk: Açık gri zemin üzerine belirgin beyaz kenarlı siyah zikzak deseni
Baş: Üçgensi, vücuttan belirgin ayrılmış; göz bebekleri dikey
Karın: Genellikle koyu gri veya siyah
Ayırt edici özellik: Beyaz bantlı desen yapısı ve küçük gövdesi ile diğer engerek türlerinden ayırt edilir. Sıklıkla Vipera kaznakovi veya Vipera xanthina ile karıştırılır.
Yayılım ve Habitat
Habitat: Kaya yığınları, çalılıklar, açık yamaçlar
Rakım: 900–2000 m arası
Türkiye’de Dağılım:
– Yalnızca Orta Toros Dağları (Niğde, Kayseri ve çevresi)
– Endemik bir türdür ve yalnızca Türkiye’de görülür
Davranış ve Ekoloji
- Aktiflik: Gündüzleri aktif; sabah saatlerinde güneşlenme davranışı yaygındır
- Savunma: Tıslama, kıvrılma ve ani atılım
- Kaçınma davranışı: İnsan yaklaşınca kaçmayı tercih eder
- Kış uykusu: Kasım–Mart arası
Beslenme
Diyet: Küçük kertenkeleler, böcekler, genç kemirgenler
Avlanma şekli: Hem aktif arama hem de pusuda bekleyerek saldırı
Ekolojik rol: Böcek ve kemirgen popülasyonunu dengeleyici rol üstlenir
Üreme Bilgisi
Çiftleşme: Mayıs–Haziran
Doğum: Ağustos sonu–Eylül başı
Yavru sayısı: 4–10 canlı yavru
Üreme tipi: Ovovivipar (yumurtalar vücut içinde açılır)
Zehirlenme ve Tedavi (Vipera albizona)
Zehir Özellikleri
- Zehir tipi: Hemotoksik ve lokal sitotoksik
- Sistem etkileri: Damar yapısı, kas dokuları, pıhtılaşma sistemi
- Zehir gücü: Orta düzey; çocuklarda ve yaşlılarda daha ciddi etkiler yapabilir
- Ölüm oranı: Nadirdir; zamanında müdahale ile ölümcül değildir
Zehirlenme Semptomları
İlk 0–2 Saat:
- Isırık yerinde ağrı, kızarıklık, ödem
- Lenf damarlarında şişme, hassasiyet
- Baş dönmesi, mide bulantısı
2–6 Saat:
- Şişlik ekstremite boyunca yayılabilir
- Morarma, hematom, yorgunluk
- Hafif hipotansiyon ve taşikardi
6–24 Saat:
- Doku nekrozu nadiren gelişebilir
- Koagülopati bulguları: INR yükselmesi, trombosit azalması
- Nefes darlığı, yaygın halsizlik
Sahada İlk Müdahale
Yapılması GerekenlerYapılmaması GerekenlerHasta sakinleştirilmeliTurnike kullanılmamalıIsırık bölgesi hareketsizleştirilmeliKesme, emme girişimi yapılmamalıVücut takıları çıkarılmalıTopikal kimyasal uygulanmamalıHızlıca sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıAlternatif/bitkisel tedaviden kaçınılmalı
Hastane Protokolü
1. Değerlendirme
- Vital bulguların izlenmesi
- Kan tetkikleri: CBC, PT, aPTT, INR, fibrinojen
- Karaciğer–böbrek fonksiyon testleri
- Ödem ilerleyişi 30 dakikada bir ölçülmeli
2. Tedavi
- IV sıvı desteği
- Ağrı kontrolü: Parasetamol veya tramadol
- Antibiyotik (yalnızca enfekte görünümde)
- Tetanus profilaksisi
3. Antivenom Uygulaması
- Endikasyonlar:
- Yaygın ve hızlı ödem
- Koagülasyon parametrelerinde bozulma
- Hipotansiyon, sistemik semptomlar
- Uygulama:
- 1–2 flakon panzehir (örneğin Refanal®), %0.9 NaCl ile 30–60 dakikada IV
- Alerji riski için: antihistaminik, adrenalin hazır tutulmalı
4. İzlem ve Taburculuk
- Antivenom uygulanmış bireyler: min. 24 saat gözlem
- Komplikasyon yoksa 48 saat içinde taburcu
- Nekroz gelişmişse cerrahi müdahale planlanmalı
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- “Sırtı beyaz bantlı yılan zehirsizdir” yanılgısı
- Gerçek: Vipera albizona zehirli ve dikkat edilmesi gereken bir türdür.
- “Sadece taşlıkta yaşar, ormanda görülmez” efsanesi
- Gerçek: Hem taşlık hem de açık ormanlık alanlarda yaşar.
- “Küçük yılanlar daha tehlikelidir” inancı
- Gerçek: Bu türün zehiri orta derecede etkilidir; boyut zehir gücünü doğrudan belirlemez.
- “Panzehir olmadan kurtulunmaz” söylemi
- Gerçek: Hafif vakalar destek tedaviyle düzelir. Panzehir endikasyon dahilinde verilir.
- “Bu yılan uğursuzluk getirir, öldürülmeli” batıl inancı
- Gerçek: Vipera albizona, ekosistemin önemli bir parçasıdır. Korunması gereklidir.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
- Nilson, G. et al. (1988). Vipera albizona sp. n. from Central Turkey
Baran, İ. & Atatür, M. (1998). Türkiye Herpetofaunası
Reptile Database – www.reptile-database.org
WHO Snakebite Treatment Protocols (2016)
Tok, C.V. ve Ark. (2013). Türkiye’nin Zehirli Yılanları
- Gutiérrez, J.M. et al. (2006). Clinical toxicology of snakebites
Fotoğraflar: Ferhat Yılmaz - Ertugrul Uluçay
