Vipera pontica

Vipera pontica (Eiselt & Baran, 1970)

Yaygın ad: Doğu Karadeniz Engereği

Tür adı anlamı: pontica → “Pontus” yani Karadeniz kıyısı anlamına gelir; türün bulunduğu coğrafi bölgeye atıfla verilmiştir.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pullular

Alt takım: Serpentes – Yılanlar

Aile: Viperidae – Engerekgiller

Cins: Vipera

Tür: Vipera pontica

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Boy: Genellikle 35–55 cm, nadiren 60 cm

Renk: Açık kahverengi zemin üzerinde koyu kahverengi–siyah zikzak desen

Baş: Üçgensi, vücutla belirgin ayrımlı

Karın: Genellikle koyu renkli, bazı bireylerde benekli

Ayırt edici özellik: Küçük yapılıdır; Vipera kaznakovi ile morfolojik olarak benzer ancak genetik olarak ayrıdır

Yayılım ve Habitat

Habitat: Orman açıklıkları, çayırlık alanlar, alpin çayırlar

Rakım: 1000–2000 m arası

Türkiye’de Dağılım:

– Sadece Artvin ve çevresi (Doğu Karadeniz); oldukça sınırlı ve endemik

– Uluslararası düzeyde “dar yayılımlı tür” olarak kabul edilir

Davranış ve Ekoloji

Aktiflik: Gündüz aktif, serin havalarda bile aktiflik gösterir
Savunma: Tıslama, sarmal pozisyon ve ani savrulma
Doğası: Tehdit edilmedikçe kaçınmacıdır
Kış uykusu: Sonbahar sonu ile ilkbahar başı arası

Beslenme

Diyet: Küçük kertenkeleler, kurbağalar ve genç kemirgenler

Avlanma şekli: Ambush (pusu) ve aktif dolaşma

Ekolojik rol: Alt orman tabakasında zararlıları baskılayan önemli bir predatördür

Üreme Bilgisi

Çiftleşme: Mayıs–Haziran

Doğum: Ağustos–Eylül

Yavru sayısı: 3–9 arası (canlı doğum – ovovivipar)

Yavru boyutu: Yaklaşık 12–15 cm ve doğduklarında zehirlidir

Zehirlenme ve Tedavi (Vipera pontica)

Zehir Özellikleri

Zehir tipi: Hemotoksik + lokal sitotoksik etkili
Sistem etkileri: Kan damarları, kas dokuları, koagülasyon sistemi
Güçlü toksisite: Zehiri Vipera kaznakovi kadar güçlü olabilir
Ölüm riski: Panzehir verilmezse ciddi lokal nekroz ve sistemik reaksiyon riski bulunur

Zehirlenme Semptomları

0–2 Saat:

Şiddetli ağrı, kızarıklık, hızla yayılan ödem
Şişlik ısırık yerinden yukarı doğru ilerleyebilir
Baş dönmesi, terleme, mide bulantısı

2–6 Saat:

Ekstremite şişliği eklem ötesine yayılabilir
Morarma, hematom, lenfatik ödem
Tansiyon düşüklüğü, taşikardi, halsizlik

6–24 Saat:

Doku nekrozu (özellikle parmak, el ya da ayak uçlarında)
Hematüri, burun/damak kanamaları
Koagülopati (INR yüksekliği, trombosit düşüklüğü)

Sahada İlk Müdahale

Yapılması GerekenlerYapılmaması GerekenlerHasta sakin tutulmalıTurnike uygulanmamalıIsırık bölgesi sabitlenmeliYara kesilmemeli, emilmemeliTakılar çıkartılmalıSoğuk buz uygulanmamalıEn kısa sürede sağlık kuruluşuna ulaşılmalıAlkol/bitkisel tedavi uygulanmamalı

Hastane Protokolü

1. İlk Değerlendirme

Vital bulgular: Nabız, tansiyon, solunum, ateş
Kan: CBC, PT, aPTT, INR, fibrinojen, D-dimer
Renal/hepatik testler, elektrolitler
Ödem ölçümü ve yayılım takibi

2. Tedavi Adımları

IV sıvı desteği (%0.9 NaCl veya Ringer Laktat)
Ağrı kontrolü: Parasetamol veya tramadol (NSAID önerilmez)
Antibiyotik: Sekonder enfeksiyon varsa
Tetanus profilaksisi uygulanmalı

3. Antivenom (Panzehir) Uygulaması

Aşağıdaki durumlarda endikedir:
Yaygın ödem ve dolaşım riski
Koagülasyon bozuklukları
Hipotansiyon, şok
Nefes darlığı, sistemik reaksiyon
Uygulama:
IV infüzyon, yavaş (1–2 flakon, 100 ml SF içinde, 30–60 dakikada)
Alerjiye karşı adrenalin ve antihistaminik hazır bulundurulmalı
Türkiye'de genellikle Refanal® kullanılmaktadır

4. Takip ve Taburculuk

En az 24–48 saat gözlem
Nekrotik doku gelişirse cerrahi değerlendirme
7–10 gün takip önerilir

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

“Karadeniz yılanı zehirli olmaz” inancı
Gerçek: Vipera pontica oldukça zehirli bir türdür ve ciddi klinik tabloya neden olabilir.
“Küçük engereklerin zehiri yoktur” efsanesi
Gerçek: Zehir bezi doğuştan aktiftir. Yeni doğmuş bireyler bile zehirlidir.
“Ormanda görülmezse zarar vermez” düşüncesi
Gerçek: Orman açıklıklarında ve yürüyüş yollarında karşılaşılabilir.
Temas riski vardır.
“Engereği öldürmek uğur getirir” batıl inancı
Gerçek: Bu tür doğada zararlılarla mücadelede önemli bir role sahiptir.
Koruma altındadır ve öldürülmesi yasadışıdır.
“Panzehir yoksa kurtulunmaz” inancı
Gerçek: Destek tedaviyle çoğu hasta iyileşir; panzehir hayat kurtarıcı olsa da, geç kalınmadığı sürece tedavi mümkündür.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi