Veliidae

Veliidae – Su Koşucuları / Yüzey Koşucuları (Latince: Veliidae, cins ismi Velia'dan gelir; anlamı net değildir, ancak genellikle "hızlı/çevik" veya "örtülü/gizli" gibi çağrışımlar yapar)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Gerroidea
• Familya: Veliidae Brullé, 1836

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Küçük ila orta büyüklükte su yüzeyi böcekleridir, genellikle 1-10 mm uzunluğundadırlar. Vücutları genellikle ovalden uzuncaya kadar değişen şekillerde olabilir.
• Baş: Genellikle vücuda oranla nispeten küçük, ancak belirgin bileşik gözlere sahiptir. Ocelli (basit gözler) nadiren bulunur.
• Antenler: Nispeten uzun, ipliksi ve genellikle 4 segmentlidir.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) ortalama uzunluktadır ve dinlenme halindeyken vücut altına doğru katlanır.
• Gövde: Genellikle koyu renklerde (siyah, kahverengi, gri) olabilirler ve mat veya hafif parlak bir görünüme sahiptirler. Vücut yüzeyleri su itici (hidrofobik) tüylerle kaplıdır.
• Kanatlar: Bu familya içinde kanatlı (makropteröz), kısmen kanatlı (brakipteröz) ve kanatsız (apteröz) formlar yaygın olarak bulunur. Aynı türün farklı popülasyonlarında veya yaşam döngüsünün farklı evrelerinde kanat polimorfizmi gözlemlenebilir. Kanatlı formların ön kanatları (hemelytra) karakteristik bir venasyona sahiptir.
• Bacaklar: Orta ve arka bacaklar genellikle uzundur ve su yüzeyinde hızlı hareket etmeye adapte olmuştur. Ön bacaklar ise av yakalamak için özelleşmiş olabilir, bazı türlerde yakalayıcı bacaklar (raptorial legs) bulunur. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 2 veya 3 segmentlidir ve uçlarında tırnaklar bulunur.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Çok çeşitli tatlı su habitatlarında bulunurlar. Akarsular, dereler, göletler, bataklıklar, göllerin kenarları ve hatta geçici su birikintileri gibi yerlerde yaşayabilirler. Genellikle su yüzeyinde, özellikle akıntılı bölgelerde veya bitki örtüsünün yoğun olduğu alanlarda bulunurlar. Bazı türler ise tuzlu su bataklıklarında yaşayabilir.
• Ekolojik Rol: Yırtıcı (predatör) böceklerdir. Su yüzeyine düşen veya su yüzeyine yakın yaşayan küçük omurgasızlarla (böcek larvaları, sivrisinekler, kollembollar vb.) beslenirler. Sucul besin zincirinde önemli bir rol oynayarak küçük av popülasyonlarını kontrol etmeye yardımcı olurlar.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Su yüzeyinde hızla koşarak veya küçük sıçramalar yaparak avlarını ararlar. Avlarına yaklaştıklarında ani bir hareketle saldırır ve delici ağız yapılarıyla beslenirler.
• Aktivite: Genellikle gündüz aktiftirler. Su yüzeyinde oldukça çevik ve hızlı hareket edebilirler, bu nedenle "su koşucuları" olarak anılırlar. Tehdit altında hızla uzaklaşabilirler.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler genellikle yumurtalarını sucul bitkilerin üzerine veya su altındaki nesnelere bırakır.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer ve sucul ortamda gelişirler.
• Dağılım: Kozmopolit bir familyadır; dünya genelinde tropikal, subtropikal ve ılıman bölgelerde çok geniş bir yayılış gösterirler. Tür çeşitliliği oldukça fazladır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Veliidae familyası Türkiye'de çok yaygın olarak bulunan ve tür çeşitliliği açısından zengin bir gruptur.
• Ülkenin hemen her bölgesinde, çeşitli tatlı su habitatlarında Veliidae üyelerine rastlamak mümkündür.
• Velia caprai (Tamanini, 1947), Velia currens (Fabricius, 1794) ve Microvelia cinsine ait türler gibi birçok türün Türkiye'de kaydı bulunmaktadır.
• Türkiye faunası içinde hala keşfedilmeyi bekleyen veya daha detaylı araştırılması gereken türler olduğu düşünülmektedir.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. Zehirli değildir, ısırmaz ve tıbbi önemi bulunmaz. İnsanlarla teması oldukça nadirdir.

Latince Adının Anlamı:

• "Veliidae", familyanın tip cinsi olan Velia'dan türemiştir. Cins isminin kökeni tam olarak kesin değildir, ancak böceklerin hareket yeteneklerine veya gizli yaşam tarzlarına gönderme yapabilir.

İlginç Bilgiler:

• Veliidae üyeleri, su yüzeyinde "kayma" (skating) hareketini gerçekleştirebilen gerromorf böceklerdendir. Bacaklarındaki özel tüyler sayesinde suyun yüzey gerilimini kullanarak batmadan durur ve hareket ederler.
• Bazı Veliidae türleri, su yüzeyine düşen avlarının etrafında "titreşimli" (ripple-bug) hareketler yaparak avlarını sersemletebilir veya yerlerini tespit edebilirler.
• Kanat polimorfizmi, onların farklı yaşam alanlarına uyum sağlamalarına ve bazı durumlarda yeni habitatlara yayılmalarına olanak tanır.
• Akarsulardaki hızlı akıntılara karşı durabilen ve bu ortamlara adapte olmuş türleri de bulunur.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: "Su örümcekleri" olarak bilinen diğer artropodlarla karıştırılırlar.
• Gerçek: Veliidae, gerçek böceklerdir (Insecta sınıfı, Hemiptera takımı) ve örümcekler (Arachnida sınıfı) ile yakın akrabalıkları yoktur.
• Efsane 2: Sadece durgun sularda yaşarlar.
• Gerçek: Birçok türü durgun sularda bulunsa da, bazı türler akarsuların akıntılı kısımlarında da yaşamaya adapte olmuştur.
• Efsane 3: İnsanlara saldırırlar veya ısırırlar.
• Gerçek: Yırtıcı olsalar da, insanları hedef almazlar. Ağız yapıları küçük omurgasızları avlamaya yöneliktir ve insanlar için tehlike oluşturmazlar.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Andersen, N.M. (1982). The Semiaquatic Bugs (Hemiptera, Gerromorpha). Phylogeny, Adaptations, Biogeography and Classification. Scandinavian Science Press Ltd.
• Polhemus, J.T. & Polhemus, D.A. (2008). Global diversity of true bugs (Heteroptera) in freshwater and marine habitats. Freshwater Animal Diversity Assessment.
• Türkiye Entomoloji Dergisi.
• GBIF.org – Veliidae family records.