Tessaratomidae

Tessaratomidae – Dev Kalkan Böcekleri / Dev Kokulu Böcekler (Latince: Tessaratomidae, cins ismi Tessaratoma'dan gelir; Yunanca "tessares" = dört ve "atomos" = bölünmez, yani atom anlamına gelebilir, ancak böceğin belirgin özellikleriyle doğrudan bir bağlantısı belirsizdir, belki de dört parçalı anten veya rostrum segmentlerine atıfta bulunuyor)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Pentatomoidea
• Familya: Tessaratomidae Stål, 1864

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Oldukça büyük böceklerdir, genellikle 15-45 mm uzunluğundadırlar. Vücutları sağlam, bombeli ve kalkan şeklindedir, bu da onlara "dev kalkan böcekleri" adını verir.
• Baş: Genellikle küçük ve üçgenimsi olup, pronotumun (ön göğüs) altına kısmen gizlenmiştir. Bileşik gözler belirgin olup, başın yanlarında konumlanmıştır. Ocelli (basit gözler) bulunur.
• Antenler: Genellikle 4 veya 5 segmentlidir ve nispeten kısadır.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) nispeten kısadır ve bitki öz suyu emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken vücudun altına doğru katlanır.
• Gövde: Çeşitli renklerde olabilirler; bazıları donuk kahverengi veya gri tonlarında iken, diğerleri parlak metalik yeşil, mavi, kırmızı veya turuncu renklerde ve belirgin desenlere sahip olabilir. Scutellum (kalkan) genellikle üçgenimsi olup, kanatların ve abdomenin (karın) bir kısmını örter, ancak çoğu Pentatomidae'den daha az geniş olabilir.
• Kanatlar: Kanatlar genellikle tamamen gelişmiştir (makropteröz) ve uçmaya yeteneklidirler. Dinlenme halindeyken kanatlar sırt üzerinde düz bir şekilde katlanır. Ön kanatlar (hemelytra) belirgin membranöz (zarsı) kısımlara sahiptir.
• Bacaklar: Nispeten güçlüdür. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 2 veya 3 segmentlidir.
• Diğer Özellikler: Karın (abdomen) kısmında genellikle beş değil, altı adet açıkta bulunan stigmaları (solunum açıklıkları) bulunur, bu da onları Pentatomidae'den ayıran önemli bir özelliktir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Çoğunlukla tropikal ve subtropikal ormanlık alanlarda, ağaçlarda ve çalılıklarda bulunurlar. Konakçı bitkilerin yaprakları, sapları ve özellikle meyveleri üzerinde yaşarlar.
• Ekolojik Rol: Fitofaj (bitki yiyen) böceklerdir. Özellikle Rosales ve Sapindales takımlarından bitkilerin (örn. liçi, longan, rambutan, okaliptüs, turunçgiller) öz suyuyla beslenirler. Bazı türler, meyve ağaçlarında önemli tarımsal zararlara neden olabilirler (örn. Tessaratoma papillosa liçi ve longan zararlısıdır).

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Konakçı bitkilerinin öz suyunu emerek beslenirler, özellikle gelişmekte olan meyveler ve tohumlar tercih edilir.
• Aktivite: Genellikle gündüz aktiftirler. Rahatsız edildiklerinde uçarak kaçar veya kötü kokulu, bazen yakıcı sıvılar salgılayarak yırtıcıları (veya insanları) uzaklaştırırlar. Bu savunma mekanizması, kalkan böceklerinin yaygın özelliğidir, ancak Tessaratomidae türleri genellikle daha güçlü ve daha uzun mesafeye püskürtme yeteneğine sahiptir.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler yumurtalarını genellikle konakçı bitkinin yapraklarının alt yüzeyine kümeler halinde bırakır. Bazı türlerde ebeveyn bakımı gözlemlenmiştir; dişi yumurtalarını veya yeni yumurtadan çıkan nimfleri koruyabilir, hatta bazen nimfler dişinin karnına tutunarak taşınabilir.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer, ancak kanatsızdır ve genellikle daha küçük, bazen erginlerden çok daha parlak ve farklı renklerde olabilirler. Nimfler de konakçı bitki üzerinde beslenerek büyürler. Tüm yaşam döngüsü birkaç ay sürebilir.
• Dağılım: Esas olarak Eski Dünya'nın tropikal ve subtropikal bölgelerinde (Afrika, Asya, Avustralasya) yayılış gösterirler. Neotropikal bölgede (Amerika) sadece birkaç türü bulunur. Dünya genelinde yaklaşık 55 cins ve 240'tan fazla türü bulunmaktadır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Tessaratomidae familyasının Türkiye'de doğal olarak bulunan herhangi bir tür kaydı bulunmamaktadır. Familyanın yayılış alanı ağırlıklı olarak tropikal ve subtropikal iklimlere sahip bölgelerle sınırlıdır. Bu nedenle Türkiye'de bulunma ihtimali sıfıra yakındır.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan ısırma veya sokma yoluyla bir zararı yoktur. Ancak, rahatsız edildiklerinde salgıladıkları kimyasal sıvılar ciltte tahrişe, kızarıklığa ve yanma hissine neden olabilir. Gözlerle temas etmesi durumunda ise geçici körlük, fotofobi (ışık hassasiyeti), sulanma ve ağrıya yol açabilir. Bu durum, derhal tıbbi müdahale gerektirebilir.
• Tarımsal açıdan, özellikle Asya'daki liçi ve longan gibi meyve ağaçlarında önemli zararlara neden olabilirler. Emgi zararları meyvelerin kalitesini düşürebilir ve ürün kaybına yol açabilir.

Latince Adının Anlamı:

• "Tessaratomidae", familyanın tip cinsi olan Tessaratoma'dan gelir. "Tessara" Yunanca "tessares" (τεσσαρες) kelimesinden türemiştir ve "dört" anlamına gelir. "Toma" ise "kesit" veya "bölüm" anlamına gelen Yunanca "tome" (τομή) kelimesinden türeyebilir. Bu isim, böceğin dört segmentli antenlerine veya rostrumunun dört segmentli yapısına atıfta bulunuyor olabilir, ancak kesin etimolojisi üzerine farklı görüşler bulunmaktadır.

İlginç Bilgiler:

• Tessaratomidae, boyutları ve bazılarının parlak renkleriyle kalkan böcekleri arasında en dikkat çekici gruplardan biridir.
• Nimfleri genellikle erginlerden çok daha canlı renklere sahip olabilir, bu da evrimsel bir uyarı işareti veya taklitçilik stratejisi olabilir.
• Ebeveyn bakımı ve nimflerin dişi üzerinde taşınması davranışı, böcekler arasında oldukça nadir ve ilgi çekici bir özelliktir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Tüm dev kalkan böcekleri zararlıdır ve insanları zehirler.
• Gerçek: Zehirli değillerdir, ancak savunma sıvıları tahriş edici olabilir. Sadece bazı türler tarım zararlısıdır, çoğu ekosistemlerinde normal bir rol oynar.
• Efsane 2: Sadece koku bırakırlar, başka bir savunmaları yoktur.
• Gerçek: Evet, koku bırakırlar, ancak bazı türlerin yakıcı sıvıları fışkırtma yeteneği daha ciddi bir savunma mekanizmasıdır.
• Efsane 3: Boyutları nedeniyle hızlı ve agresif saldırırlar.
• Gerçek: Genellikle yavaş hareket ederler ve saldırgan değildirler. Tehdit altında olduklarında savunma mekanizmalarını kullanırlar.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayvanı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Rolston, L. H., Aalbu, R. L., Murray, M. J., & Rider, D. A. (1996). A catalog of the Tessaratomidae of the world. North Dakota State University, Agricultural Experiment Station.
• Schaefer, C.W. & Panizzi, A.R. (2000). Heteroptera of Economic Importance. CRC Press.
• Rédei, D. (2015). A review of the family Tessaratomidae (Hemiptera: Pentatomoidea) of Taiwan with descriptions of newly recorded two genera and five species. Zootaxa, 3936(2), 251-271.
• Hogan, T. & Kudo, S. (1998). Maternal care in Pygoplatys bugs (Heteroptera: Tessaratomidae). European Journal of Entomology, 95(2), 223-228.
• Dursun, A. & Fent, M. (2017). Type Localities of Heteroptera (Insecta: Hemiptera) from Turkey. Entomofauna, 38(9), 161-237. (Türkiye'deki Heteroptera faunası üzerine genel bir kaynak, Tessaratomidae'nin Türkiye'de bulunmadığını teyit etmek için incelenmiştir).
• GBIF.org – Tessaratomidae family records.