Arthropoda
Arthropoda – Eklem Bacaklılar Şubesi
(Bu şube, tüm hayvan türlerinin %80’inden fazlasını kapsar. Vücutları bölmeli (segmentli), dış iskeletleri sert ve eklemlidir. Böcekler, örümcekler, yengeçler, akarlar, çıyanlar ve daha fazlası bu grupta yer alır.)
Latince Adın Kökeni ve Anlamı
- Arthropoda:
- Yunanca arthron (eklem) + pous/poda (ayak)
- Anlamı: “Eklemli ayaklılar” – hareketli ve bölmeli yapıları bu isme ilham vermiştir
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia
- Şube: Arthropoda
- Alt şubeleri şunlardır:
Alt ŞubeÖrnek GruplarAçıklamaChelicerataÖrümcekler, akrepler, akarlarAğız yapısında çeliser (chelicera) vardırMyriapodaÇıyanlar, kırkayaklarÇok ayaklı kara formlarıCrustaceaYengeç, karides, istakoz, su piresiGenellikle sucul, çift antenliHexapoda (Insecta)Böcekler (uçan ve karasal formlar)Tek antenli, 3 çift bacaklıTrilobitomorpha(Soyu tükenmiş trilobitler)Paleozoik döneme ait fosil grup
Genel Özellikler
- Vücut yapısı:
- Segmentli (baş, göğüs, karın); dış iskelet (kitin) ile kaplı
- Eklemli uzuvlar:
- Hareketi kolaylaştıran çok sayıda bacak, anten, çene ve pençe
- Dış iskelet:
- Kitinden yapılmış; büyümeyi sağlamak için dönemsel deri değiştirme (ekdisis) gerekir
- Sinir sistemi:
- Vücut boyunca uzanan çift sinir kordonu
- Dolaşım sistemi:
- Açık dolaşım sistemi, kalp çoğunlukla sırt tarafındadır
- Duyu organları:
- Gelişmiş antenler, bileşik gözler (böceklerde), dokungaçlar, kimyasal algılayıcılar
- Üreme:
- Genellikle ayrıdır eşeyli; yumurtayla çoğalma yaygındır
Habitat ve Ekolojik Rol
- Her ortamda yaşarlar:
- Tatlı su, deniz, karasal ortamlar, çöller, dağlar
- Ekosistem rollerine göre:
- Avcılar: örümcek, yusufçuk, akrep
- Ayrıştırıcılar: böcek larvaları, çıyanlar
- Tozlayıcılar: arılar, kelebekler, sinekler
- Parazitler: akarlar, bazı böcek türleri
- Besin kaynağı: Kuşlar, balıklar ve insanlar için besin zinciri elemanı
Tıbbi, Endüstriyel ve Bilimsel Önemi
- İnsan sağlığı üzerindeki etkiler:
- Vektör türleri: sivrisinekler, keneler (sıtma, lyme, zika vs.)
- Alerjenler: akarlar, hamam böceği dışkısı
- İlaç üretiminde kaynak: akrep ve örümcek zehirleri, karides kabukları (kitin → kitosan)
- Tarım ve ekosistem hizmetleri:
- Böcekler: tozlaşma, doğal zararlı kontrolü, organik ayrıştırma
- Gıda ve biyoteknoloji:
- Yenilebilir böcekler, karides, yengeç vs.
- Kitosan, boya, tıbbi dikiş iplikleri, biyoplastik
Koruma ve Tehditler
- Bazı türleri istilacıdır (Vespa velutina, Solenopsis invicta)
- Diğerleri habitat kaybından tehdit altında (Eresus spp., Lucanus cervus)
- Tarım ilaçları, monokültür tarım ve iklim değişikliği, böcek çeşitliliğini azaltır
- Bal arılarında koloni çöküşü sendromu, ekosistem açısından ciddi risk oluşturur
Kültürel ve İlginç Bilgiler
- Mısır mitolojisinde kutsal bok böceği (Scarabaeus) yaşam döngüsünün sembolüdür
- Çin’de katydid (çalı çekirgesi) sesine şans getirdiğine inanılır
- Japon sanatında kelebek, ölüm ve yeniden doğuşun sembolüdür
- Antik çağda akrep zehri ve arı zehri, tılsım ve ilaç olarak kullanılırdı