Arthropoda

Arthropoda – Eklem Bacaklılar Şubesi

(Bu şube, tüm hayvan türlerinin %80’inden fazlasını kapsar. Vücutları bölmeli (segmentli), dış iskeletleri sert ve eklemlidir. Böcekler, örümcekler, yengeçler, akarlar, çıyanlar ve daha fazlası bu grupta yer alır.)

Latince Adın Kökeni ve Anlamı

• Arthropoda:
• Yunanca arthron (eklem) + pous/poda (ayak)
• Anlamı: “Eklemli ayaklılar” – hareketli ve bölmeli yapıları bu isme ilham vermiştir

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Arthropoda
• Alt şubeleri şunlardır:

Alt ŞubeÖrnek GruplarAçıklamaChelicerataÖrümcekler, akrepler, akarlarAğız yapısında çeliser (chelicera) vardırMyriapodaÇıyanlar, kırkayaklarÇok ayaklı kara formlarıCrustaceaYengeç, karides, istakoz, su piresiGenellikle sucul, çift antenliHexapoda (Insecta)Böcekler (uçan ve karasal formlar)Tek antenli, 3 çift bacaklıTrilobitomorpha(Soyu tükenmiş trilobitler)Paleozoik döneme ait fosil grup

Genel Özellikler

• Vücut yapısı:
• Segmentli (baş, göğüs, karın); dış iskelet (kitin) ile kaplı
• Eklemli uzuvlar:
• Hareketi kolaylaştıran çok sayıda bacak, anten, çene ve pençe
• Dış iskelet:
• Kitinden yapılmış; büyümeyi sağlamak için dönemsel deri değiştirme (ekdisis) gerekir
• Sinir sistemi:
• Vücut boyunca uzanan çift sinir kordonu
• Dolaşım sistemi:
• Açık dolaşım sistemi, kalp çoğunlukla sırt tarafındadır
• Duyu organları:
• Gelişmiş antenler, bileşik gözler (böceklerde), dokungaçlar, kimyasal algılayıcılar
• Üreme:
• Genellikle ayrıdır eşeyli; yumurtayla çoğalma yaygındır

Habitat ve Ekolojik Rol

• Her ortamda yaşarlar:
• Tatlı su, deniz, karasal ortamlar, çöller, dağlar
• Ekosistem rollerine göre:
• Avcılar: örümcek, yusufçuk, akrep
• Ayrıştırıcılar: böcek larvaları, çıyanlar
• Tozlayıcılar: arılar, kelebekler, sinekler
• Parazitler: akarlar, bazı böcek türleri
• Besin kaynağı: Kuşlar, balıklar ve insanlar için besin zinciri elemanı

Tıbbi, Endüstriyel ve Bilimsel Önemi

• İnsan sağlığı üzerindeki etkiler:
• Vektör türleri: sivrisinekler, keneler (sıtma, lyme, zika vs.)
• Alerjenler: akarlar, hamam böceği dışkısı
• İlaç üretiminde kaynak: akrep ve örümcek zehirleri, karides kabukları (kitin → kitosan)
• Tarım ve ekosistem hizmetleri:
• Böcekler: tozlaşma, doğal zararlı kontrolü, organik ayrıştırma
• Gıda ve biyoteknoloji:
• Yenilebilir böcekler, karides, yengeç vs.
• Kitosan, boya, tıbbi dikiş iplikleri, biyoplastik

Koruma ve Tehditler

• Bazı türleri istilacıdır (Vespa velutina, Solenopsis invicta)
• Diğerleri habitat kaybından tehdit altında (Eresus spp., Lucanus cervus)
• Tarım ilaçları, monokültür tarım ve iklim değişikliği, böcek çeşitliliğini azaltır
• Bal arılarında koloni çöküşü sendromu, ekosistem açısından ciddi risk oluşturur

Kültürel ve İlginç Bilgiler

• Mısır mitolojisinde kutsal bok böceği (Scarabaeus) yaşam döngüsünün sembolüdür
• Çin’de katydid (çalı çekirgesi) sesine şans getirdiğine inanılır
• Japon sanatında kelebek, ölüm ve yeniden doğuşun sembolüdür
• Antik çağda akrep zehri ve arı zehri, tılsım ve ilaç olarak kullanılırdı