Rhopalidae

Rhopalidae – Leffafa Böcekleri / Kokulu Tohum Böcekleri (Latince: Rhopalidae, Yunanca "rhopalos" = topuzlu, kulüp şekilli anlamına gelir, böceklerin antenlerinin uçlarındaki şişkinliğe atıf)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Coreoidea
• Familya: Rhopalidae Amyot & Audinet-Serville, 1843

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Küçük ila orta büyüklükte, genellikle 5-15 mm uzunluğundadırlar. Vücutları genellikle ovalden uzuncaya kadar değişen bir şekle sahiptir ve Coreidae familyasına benzerlik gösterebilirler.
• Baş: Nispeten küçük, ancak belirgin bileşik gözlere sahiptir. Ocelli (basit gözler) bulunur.
• Antenler: En belirgin özelliklerinden biridir: genellikle 4 segmentlidir ve antenlerin uçlarında belirgin bir topuz veya şişkinlik bulunur. Bu topuzlu anten yapısı, familyanın ayırt edici bir özelliğidir.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) nispeten uzundur ve bitki öz suyu emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken vücudun altına doğru katlanır.
• Gövde: Genellikle mat kahverengi, gri, sarımsı veya kırmızımsı tonlardadır. Bazı türlerin sırtında belirgin desenler veya çizgiler bulunabilir. Vücut yüzeyleri genellikle kıllıdır.
• Kanatlar: Çoğu türde kanatlar tamamen gelişmiştir (makropteröz) ve uçmaya yeteneklidirler. Dinlenme halindeyken kanatlar sırt üzerinde düz bir şekilde katlanır. Ön kanatlar (hemelytra) genellikle vücudun çoğunu kaplar ve membranöz (zarsı) kısımları Coreidae'nin membranına göre daha fazla damara sahip olup, bazen ağsı bir görünüme sahiptir.
• Bacaklar: Nispeten incedir, ancak güçlüdür. Bitki üzerinde veya yerde hareket etmeye adapte olmuştur. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 3 segmentlidir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Çok çeşitli habitatlarda bulunurlar: otlaklar, tarlalar, bahçeler, ormanlık alanlar, çayırlar, bataklıklar ve yol kenarları. Genellikle otsu bitkilerin, çalıların ve ağaçların çiçekleri, tohumları veya sapları üzerinde bulunurlar.
• Ekolojik Rol: Fitofaj (bitki yiyen) böceklerdir. Konakçı bitkilerinin öz suyu ve tohumları ile beslenirler. Özellikle Asteraceae (papatyagiller) ve Rosaceae (gülgiller) gibi bitki familyalarını tercih edebilirler. Bazı türler, tarım ürünlerinde veya yabancı otlarda zararlı olabilirler, ancak genellikle Coreidae veya Pentatomidae kadar büyük ekonomik zararlara neden olmazlar.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Konakçı bitkilerinin tohumlarından, meyvelerinden veya bitki öz suyundan beslenirler. Beslenme sonucu bitkilerde sararma, solgunluk veya gelişim bozuklukları görülebilir.
• Aktivite: Genellikle gündüz aktiftirler. Rahatsız edildiklerinde uçarak veya hızlıca kaçarak uzaklaşırlar. Çoğu Rhopalidae türünün kokulu bezleri körelmiştir veya az gelişmiştir, bu nedenle diğer koku böcekleri gibi belirgin bir koku salgılamazlar. Bu özellikleri nedeniyle bazen "kokusuz koku böcekleri" olarak da adlandırılırlar.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler yumurtalarını genellikle konakçı bitkinin yapraklarına, saplarına veya çiçeklerine bırakır.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer, ancak kanatsızdır ve genellikle anten topuzları daha az belirgin olabilir. Nimfler de bitki öz suyu ile beslenerek büyürler.
• Dağılım: Kozmopolit bir familyadır; Antarktika hariç tüm kıtalarda çok geniş bir yayılış gösterirler. Özellikle ılıman ve tropikal bölgelerde tür çeşitliliği fazladır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Rhopalidae familyası, Türkiye faunasında yaygın olarak bulunan bir gruptur.
• Ülkenin çeşitli bölgelerinde, özellikle otlaklarda, tarlalarda, bahçelerde ve yol kenarlarında Rhopalidae üyelerine rastlamak mümkündür.
• Rhopalus subrufus (Gmelin, 1790), Corizus hyoscyami (Linnaeus, 1758) (Kırmızı Leffafa Böceği) ve Stictopleurus abutilon (Rossi, 1790) gibi birçok tür Türkiye'de yayılış gösterir. Bu türler genellikle papatyagiller, gül familyası üyeleri ve diğer otsu bitkiler üzerinde bulunabilir.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. Zehirli değildirler ve ısırmazlar.
• Bazı tarım bitkileri üzerinde (özellikle tohumlu bitkilerde) emgi yaparak hafif zararlara neden olabilirler, ancak genellikle büyük ekonomik kayıplara yol açmazlar. Genellikle zararlı olarak kabul edilmezler.

Latince Adının Anlamı:

• "Rhopalidae", familyanın tip cinsi olan Rhopalus'tan gelir. Yunanca "rhopalos" (topuzlu, kulüp şekilli) kelimesinden türemiştir. Bu isim, böceklerin en karakteristik özelliği olan antenlerinin uçlarındaki belirgin topuzlu yapıya atıfta bulunur.

İlginç Bilgiler:

• Rhopalidae, Coreoidea üstfamilyası içinde, Coreidae ve Alydidae'ye benzerlik gösterse de, antenlerinin ucundaki belirgin topuzları ile kolayca ayırt edilirler.
• Çoğu Rhopalidae türünün kokulu bezleri ya yoktur ya da çok küçüktür, bu nedenle "kokusuz koku böcekleri" olarak bilinirler. Bu durum, savunma mekanizmalarının diğer Coreoidea üyelerinden farklı olduğunu gösterir.
• Bazı türler, besin olarak sadece tohumları kullanırken, diğerleri bitkilerin vejetatif kısımlarından da beslenebilirler.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Tüm koku böcekleri gibi kötü koku salgılarlar.
• Gerçek: Çoğu Rhopalidae türünün kokulu bezleri körelmiştir ve diğer koku böcekleri kadar belirgin bir koku yaymazlar.
• Efsane 2: Tarım ürünlerine büyük zararlar verirler.
• Gerçek: Genellikle büyük tarımsal zararlara neden olmazlar. Daha çok doğal bitki örtüsü üzerinde yaşarlar ve ekosistemdeki genel dengeye katkıda bulunurlar.
• Efsane 3: İnsanları ısırırlar veya tehlikelidirler.
• Gerçek: İnsanları ısırmazlar ve zehirli değildirler. Tamamen bitki öz suyu ile beslenirler.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayvanı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Schaefer, C.W. & Panizzi, A.R. (2000). Heteroptera of Economic Importance. CRC Press.
• Péricart, J. (1987). Hémiptères Coreoidea Euro-Méditerranéens. Faune de France. (Bu kaynakta Rhopalidae'nin Avrupa ve Akdeniz türleri hakkında bilgi bulunabilir).
• Türkiye Entomoloji Dergisi.
• GBIF.org – Rhopalidae family records.