Dysderidae

Dysderidae – Tek Dişli Örümcekler

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem bacaklılar
• Sınıf: Arachnida – Örümcekler
• Takım: Araneae – Örümcekgiller
• Alt Takım: Haplogynae
• Familya: Dysderidae C. L. Koch, 1837

Türkçe Adı:

Tek dişli örümcekler

Latince Adın Anlamı:

“Dysderidae” adı, Yunanca kökenli dys- (zor, kötü) ve dera (deri, kapak) sözcüklerinden türemiştir. İsmini, belirgin ve güçlü keliser yapılarından alır.

Morfolojik Özellikler:

• Vücut yapısı silindirik ve orta boydadır (genellikle 5–15 mm).
• Karapaks (ön gövde) genellikle kırmızı-turuncu, abdomen ise grimsi, bej veya açık kahverengi tonlardadır.
• 6 gözlüdür, gözler küçük ve birbirine yakın konumlanmıştır.
• Keliserleri (zehir dişleri) çok güçlüdür ve genellikle belirgin şekilde öne doğru uzanır.
• Bacakları orta uzunlukta ve kıllıdır; av yakalamaya uygundur.

Davranış ve Yaşam Alanı:

• Gece aktiftir, gündüzleri taş altı, yaprak döküntüsü, kütük içi ve benzeri alanlarda gizlenir.
• Bazı türler mağaralarda ya da ev içi karanlık alanlarda bulunabilir.
• Düzensiz ve çok basit ağlar yapar; genellikle avını doğrudan avlar, ağa bağlı yaşamaz.

Türkiye’de Yayılış:

Türkiye'de Dysdera crocata başta olmak üzere birçok türü yaygın olarak bulunur.

Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde özellikle taş altı, bahçe duvarı içi, ev çevresi gibi alanlarda sıkça rastlanır.

Beslenme:

• Özelleşmiş olarak izopodlar (top böcekleri) ile beslenirler.
• Kalın ve güçlü keliserleri sayesinde izopodların sert dış iskeletini kırabilirler.
• Aynı zamanda diğer böcekler, örümcekler ve yumuşak vücutlu omurgasızları da avlarlar.
• Aktif avcıdır, pusu kurmaz.

Üreme Bilgileri ve Zamanı:

• Dişi, yumurtalarını az sayıda (10–30 arası) kokon içinde taşır veya gizli bir alana bırakır.
• Yumurtalar yaklaşık 2 hafta içinde açılır.
• Yavrular bir süre annenin ağ çevresinde kalır.
• Üreme ilkbahar ve yaz aylarında yoğunlaşır.
• Erkekler çiftleşmeden sonra kısa süre yaşar.

Ekolojik Rol:

• İzopod nüfusunu kontrol ederek yaprak çürüğü ekosisteminde denge sağlar.
• Ev çevresinde haşere kontrolüne katkı sunar.
• Doğada önemli bir avcı türüdür.

İnsana Zararlılık Durumu:

• İnsan için tıbbi açıdan tehlikeli değildir.
• Isırma davranışı son derece nadirdir.
• Isırık oluşursa hafif ağrı, kızarıklık ve kaşıntı olabilir.
• Zehri sadece avını etkisiz hâle getirmek için yeterlidir; insan vücudunda sistemik etki göstermez.

Zehir Yapısı ve Etki Mekanizması:

• Hafif toksik enzimler ve proteolitik sindiriciler içerir.
• Avın dış iskeletini delerek içeri sindirici enzim pompalar.
• İnsan cildi üzerinde zehir etkisi minimaldir.
• Alerjik veya nekrotik etki göstermez.

İlk Yardım ve Tıbbi Tedavi Protokolü:

1. Isırık Durumunda:

• Isırık yeri sabunlu suyla yıkanmalı.
• Lokal ağrı varsa buz kompresi yapılabilir.
• Kaşıntı için antihistaminik krem tercih edilebilir.

2. Alerji ve Takip:

• Belirgin kızarıklık, şişlik veya enfeksiyon belirtisi görülürse hekime başvurulmalı.
• Tıbbi takip çoğunlukla gerekmez.

3. Önlem:

• Bahçede çalışırken eldiven kullanmak önerilir.
• Taş, kütük altı gibi alanlarda çıplak elle temas edilmemelidir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

1. Efsane: Kırmızı başlı örümcekler çok zehirlidir.
2. Gerçek: Dysderidae örümcekleri kırmızımsı olabilir ama zehirli değildirler.
3. Efsane: Taş altı örümcekleri agresiftir.
4. Gerçek: Korkak ve kaçmaya meyilli canlılardır.
5. Efsane: Evlerde tehlike oluştururlar.
6. Gerçek: Evlerdeki haşereleri avladıkları için faydalıdırlar.
7. Efsane: Isırıkları cilt çürümesine neden olur.
8. Gerçek: Hiçbir Dysderidae türü nekrotik etki göstermez.
9. Efsane: Türkiye’de bulunmazlar.
10. Gerçek: Türkiye, Dysdera cinsinin birçok türüne ev sahipliği yapmaktadır.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Foelix, R. F. (2011). Biology of Spiders. Oxford University Press.
• World Spider Catalog (2023). AMNH.
• Nentwig, W. et al. (2020). Spiders of Europe.
• Türkiye Araknoloji Derneği (2022). "Türkiye Örümcek Türleri Veri Tabanı"