Harpactea christodeltshevi

Türkçe Adlandırma: Harpactea christodeltshevi için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına ve bilimsel olarak tanımlanmasına atıfta bulunarak "Christo Deltshev'in Kertenkele Örümceği" veya "Christo Deltshev Altı Gözlü Örümceği" gibi bir adlandırma kullanılabilir. Tür adı, bu türün tanımlanmasına katkıda bulunan veya araknoloji alanındaki çalışmalarıyla bilinen Christo Deltshev'e ithafen verilmiştir.

Harpactea christodeltshevi, Dysderidae familyasına ait bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Harpactea christodeltshevi, Türkiye'ye özgü (endemik) bir tür olup, ilk kez 2009 yılında Bayram, Kunt & Yağmur tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Harpactea christodeltshevi'nin bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Açıklama: Bu familya, "kertenkele örümcekleri" olarak bilinen, altı gözlü ve genellikle tünel benzeri yuvalarda yaşayan örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): HarpacteaAçıklama: Harpactea cinsi, Dysderidae familyasının oldukça tür çeşitliliği gösteren ve Avrupa, Asya ile Kuzey Afrika'da geniş bir yayılıma sahip cinslerinden biridir. Türkiye'de de çok sayıda endemik Harpactea türü bulunmaktadır.
• Tür (Species): Harpactea christodeltshevi Bayram, Kunt & Yağmur, 2009
• Açıklama: Tür, 2009 yılında Türk araknologlar Abdullah Bayram, Kadir Boğaç Kunt ve Ersen Aydın Yağmur tarafından tanımlanmıştır.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım: Türkiye'ye özgü (endemik) bir türdür. İlk olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nden, Adıyaman ilinin Gerger ilçesi yakınlarındaki yarı kurak, step bölgesinden kaydedilmiştir. Ayrıca, Gaziantep'te daha önce Stalagtia hercegovinensis olarak kaydedilen bir türün aslında Harpactea christodeltshevi olabileceği tartışılmıştır, bu da yayılışının Güneydoğu Anadolu'da daha geniş olabileceğini düşündürmektedir.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Orta büyüklükte bir örümcektir. Prosoma (ön gövde) uzunluğu erkeklerde yaklaşık 1.6 mm, genişliği 1.3 mm olarak belirtilmiştir. Dişi bireylerin de benzer boyutlarda olması beklenir; dişilerin daha önceden bilinmeyen vücut özellikleri ve kopulasyon organı detayları da yakın zamanda yeniden betimlenmiştir.
• Renk: Prosoma (ön gövde) açık kahverengi olup, yüzeyi pürüzsüzdür. Sternum (göğüs plakası), labium, gnathokoksa (çene uzantıları) ve keliserler sarımsı kahverengidir. Karapaksın tüm kenarları siyahımsı olabilir. Abdomen (karın) grimsi açık kahverengi olup, tüm yüzeyi ince siyahımsı tüylerle örtülüdür ve desensizdir. Bacaklar sarımsı açık kahverengi olup, yüzeylerinde seyrek siyahımsı tüyler bulunur. Palpal kısımlar ile I. ve II. yürüme bacakları, III. ve IV.'ye nazaran daha koyu renkli olabilir.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, Harpactea christodeltshevi'nin altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, üç çift halinde (2-2-2) yakın gruplar halinde konumlanmıştır. Ön median gözler (AME) ayrık olabilir.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak ve özellikle tespih böceklerinin sert kabuklarını delmek için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur. Keliseral olukta, promarjinde iki güçlü diş ve retromarjinde iki küçük diş olmak üzere toplamda dört adet dişçik bulunur.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. H. christodeltshevi, hem vücut hem de üreme organlarının yapısal özelliklerinden dolayı rubicunda (D) tür grubuna dâhildir. Türün dişi üreme organı, ön spermatekasının ucunda yer alan küresel yapıya sahip olması ve hemen onun altında bulunan sklerotize yüzük dolayısıyla eşsizdir. Erkek palp yapısı da diğer Harpactea türlerinden kolaylıkla ayırt edici özelliklere sahiptir.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Harpactea christodeltshevi, genellikle ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya keselerden oluşan basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar toprak altında, taşların altında, kütüklerin altında veya kaya çatlaklarında bulunur. Yuva, örümceğin dinlenmesi, avını pusuya düşürmesi ve yumurta kesesini koruması için bir sığınak görevi görür. Ağ örmezler; yuvaları sadece bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Bilindiği kadarıyla, Güneydoğu Anadolu'daki yarı kurak, step bölgelerinde yaşamaktadır. Taş altları, yaprak döküntüleri ve toprak altı çatlakları başlıca yaşam alanlarıdır.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri)'dir. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler. Ayrıca, diğer küçük böcekler, çıyanlar ve yumuşak vücutlu omurgasızlarla da beslenebilirler.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir. Üreme ilkbahar ve yaz aylarında yoğunlaşır.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Harpactea christodeltshevi de zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Harpactea christodeltshevi'nin insanlara karşı tıbbi açıdan önemsiz veya çok düşük tıbbi öneme sahip olduğu kabul edilir. Agresif değillerdir ve sadece sıkıştırıldıklarında, tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) veya yuvaları rahatsız edildiğinde ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysderidae türlerinin (özellikle Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Harpactea christodeltshevi ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına veya iğne batmasına benzer bir ağrı olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle zehirin etkisinden ziyade, keliserlerin mekanik delinmesinden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık, şişlik ve lokal iltihaplanma görülebilir.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle birkaç saat içinde kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Harpactea christodeltshevi ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Harpactea cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
4. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Dysderidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/dysderidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Harpactea christodeltshevi'nin Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
6. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., & Özkütük, R. S. (2019). The Checklist of the Spiders of Turkey. Retrieved from http://www.spidersofturkey.info (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. Turkish Journal of Arachnology - A new spider species of the genus Harpactea (Araneae; Dysderidae) from southeast Anatolian region of Turkey: Harpactea christodeltshevi'nin ilk bilimsel tanımını içeren orijinal yayın.
8. Kaynağa Erişim: Bayram, A., Kunt, K. B., & Yağmur, E. A. (2009). A new spider species of the genus Harpactea (Araneae; Dysderidae) from southeast Anatolian region of Turkey. Turkish Journal of Arachnology, 2(2), 1–4. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. Commagene Journal of Biology - Türkiye'den Bilinen Harpactea christodeltshevi Bayram, Kunt & Yağmur, 2009 (Araneae, Dysderidae)'nin yeniden betimlenmesi: Türün dişisine ait daha önce bilinmeyen özelliklerin betimlemesini içeren güncel makale.
10. Kaynağa Erişim: Özkütük, R. S., Yağmur, E. A., Kunt, K. B., & Karaduman, N. (2019). Redescription of Harpactea christodeltshevi Bayram, Kunt & Yağmur, 2009 (Araneae, Dysderidae) from Turkey. Commagene Journal of Biology, 3(2), 75-78. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
12. Kaynağa Erişim: GBIF. Harpactea christodeltshevi. https://www.gbif.org/species/6719608 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).