Harpactea babori

Türkçe Adlandırma: Harpactea babori için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına ve bilimsel olarak tanımlanmasına atıfta bulunarak "Babor'un Kertenkele Örümceği" veya "Babor Altı Gözlü Örümceği" gibi bir adlandırma kullanılabilir. Tür adı, muhtemelen bu türü ilk keşfeden veya tanımlanmasına katkıda bulunan F. Babor'a ithafen verilmiştir.

Harpactea babori, Dysderidae familyasına ait bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Harpactea babori, Türkiye'nin de içinde bulunduğu Bulgaristan ve Yunanistan gibi ülkelerde yayılış gösterir. Türkiye'den ilk kayıtları İstanbul ve Kayseri illerinden Nosek tarafından 1905 yılında yapılmıştır.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Harpactea babori'nin bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Açıklama: Bu familya, "kertenkele örümcekleri" olarak bilinen, altı gözlü ve genellikle tünel benzeri yuvalarda yaşayan örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): HarpacteaAçıklama: Harpactea cinsi, Dysderidae familyasının oldukça tür çeşitliliği gösteren ve Avrupa, Asya ile Kuzey Afrika'da geniş bir yayılıma sahip cinslerinden biridir. Türkiye'de de çok sayıda Harpactea türü bulunmaktadır.
• Tür (Species): Harpactea babori (Nosek, 1905)
• Açıklama: Tür, 1905 yılında A. Nosek tarafından tanımlanmıştır. Orijinal olarak farklı bir cins altında tanımlanmış olabilir, ancak daha sonra Harpactea cinsine aktarılmıştır.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür.
• Coğrafi Dağılım: Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye'de yayılış gösterir. Türkiye'de İstanbul ve Kayseri gibi farklı coğrafi bölgelerden kayıtları bulunmaktadır.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Orta büyüklükte bir örümcektir. Erkeklerin vücut uzunluğu yaklaşık 4.9 mm, dişilerin ise 7.70 mm civarında olabilir. Prosoma (ön gövde) uzunluğu dişilerde 2.80 mm, erkeklerde 2.7 mm olarak belirtilmiştir.
• Renk: Karapaks (sırt kabuğu) kahverengi veya kırmızımsı-kahverengi olup, yüzeyi pürüzsüzdür. Baş bölgesinin ön kısmı haricinde, karapaksın tüm kenarları siyahımsı olabilir. Abdomen (karın) grimsi açık kahverengi veya beyazımsı olup, tüm yüzeyi ince siyahımsı tüylerle örtülüdür ve desensizdir. Bacaklar sarımsı kahverengi veya kırmızı-turuncu renkte olup, seyrek siyahımsı/kahverengimsi tüylerle kaplıdır. Palpal kısımlar ile I. ve II. yürüme bacakları, III. ve IV.'ye nazaran daha koyu renkli olabilir.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, Harpactea babori'nin altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, üç çift halinde (2-2-2) konumlanmıştır.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak ve özellikle tespih böceklerinin sert kabuklarını delmek için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur. Keliseral olukta retromarjin ve promarjin üzerinde ikişer adet olmak üzere toplamda dört adet dişçik bulunur. Promarjindekiler genellikle kuvvetlice gelişmiştir.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Bacak Oranı ve Dikenler: Bacak IV > Bacak I > Bacak II > Bacak III şeklinde bir uzunluk sıralaması gözlenir. Femur I ve II üzerinde belirli diken sayıları (örneğin femur I'de 2, femur II'de 2 veya 3 diken) tür teşhisinde önemli olabilir. III. ve IV. yürüme bacaklarında tarsal ve metatarsal skopula (yapışkan tüyler) bulunur.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. Orijinal tanım ve yeniden betimleme çalışmaları bu morfolojik detayları kapsamlı bir şekilde sunar.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Harpactea babori, genellikle ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya keselerden oluşan basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar toprak altında, taşların altında, kütüklerin altında, kaya çatlaklarında veya evlerin bodrumları, kilerleri ve duvar çatlakları gibi korunaklı, karanlık ve nemli yerlerde bulunur. Ağ örmezler; yuvaları sadece bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Türkiye'deki kayıtlar, bu türün çam ormanları (Pinus brutia) ve çalılık meşe ormanları (Quercus infectoria) gibi habitatlarda bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca Ruscus aculeatus gibi bitki örtüsünün yoğun olduğu yerlerde de rastlanabilir. Sinantropik eğilimleri de olabilir, yani insan yerleşim yerlerine yakın alanlarda da bulunabilirler.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri)'dir. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler. Ayrıca, diğer küçük böcekler, çıyanlar ve yumuşak vücutlu omurgasızlarla da beslenebilirler.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Harpactea babori de zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Harpactea babori'nin insanlara karşı tıbbi açıdan önemsiz veya çok düşük tıbbi öneme sahip olduğu kabul edilir. Agresif değillerdir ve sadece sıkıştırıldıklarında, tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) veya yuvaları rahatsız edildiğinde ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysderidae türlerinin (özellikle Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Harpactea babori ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına veya iğne batmasına benzer bir ağrı olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle zehirin etkisinden ziyade, keliserlerin mekanik delinmesinden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık, şişlik ve lokal iltihaplanma görülebilir.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle birkaç saat içinde kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Harpactea babori ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. araneae - Spiders of Europe: Avrupa'daki örümcek türleri hakkında detaylı bilgi ve görseller sunan bir veritabanı.
4. Kaynağa Erişim: araneae - Spiders of Europe. Harpactea babori. https://araneae.nmbe.ch/taxondata/Harpactea_babori (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Harpactea cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
6. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Harpactea babori. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/harpactea-babori-nosek-1905 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Harpactea babori'nin Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
8. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. TÜRKİYE'DEN BİLİNEN İKİ HARPACTEA BRISTOWE, 1939 (ARANEAE, DYSDERIDAE) TÜRÜNÜN YENİDEN BETİMLENMESİ: Harpactea babori'nin Türkiye'deki kayıtları ve yeniden betimlemesini içeren bir makale.
10. Kaynağa Erişim: Özkütük, R. S., Kunt, K. B., Elverici, M., & Marusik, Y. M. (2015). A new species of Harpactea Bristowe, 1939 from Turkey (Araneae: Dysderidae). Biodiversity Data Journal, 3, e4419. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
12. Kaynağa Erişim: GBIF. Harpactea babori. https://www.gbif.org/species/2139049 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).