Harpactea agnolettii

Türkçe Adlandırma: Harpactea agnolettii için yaygın olarak kabul görmüş spesifik bir Türkçe isim bulunmamaktadır. Ancak, familyasına ve bilimsel olarak tanımlanmasına atıfta bulunarak "Agnoletti'nin Kertenkele Örümceği" veya "Agnoletti Altı Gözlü Örümceği" gibi bir adlandırma kullanılabilir. Tür adı, muhtemelen bu türün örneklerini toplayan veya araştırmalarına katkıda bulunan Agnoletti ismindeki bir bilim insanına ithafen verilmiştir.

Harpactea agnolettii, Dysderidae familyasına ait bir örümcek türüdür. Bu familya üyeleri genellikle "kertenkele örümcekleri" veya "altı gözlü örümcekler" olarak bilinir. Harpactea agnolettii, Türkiye'de de yayılış gösteren bir türdür ve ilk kez 1978 yılında Brignoli tarafından bilim dünyasına tanımlanmıştır. Özellikle mağara ortamlarında kaydedilmiştir.

Detaylı Özellikler ve Taksonomik Konumu

Taksonomik Sınıflandırma

Harpactea agnolettii'nin bilimsel sınıflandırması şu şekildedir:

• Alem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Arachnida (Örümcekgiller)
• Takım (Order): Araneae (Örümcekler)
• Infra Takım (Infraorder): Araneomorphae (Gerçek Örümcekler)
• Familya (Family): Dysderidae
• Açıklama: Bu familya, "kertenkele örümcekleri" olarak bilinen, altı gözlü ve genellikle tünel benzeri yuvalarda yaşayan örümcekleri içerir.
• Cins (Genus): HarpacteaAçıklama: Harpactea cinsi, Dysderidae familyasının oldukça tür çeşitliliği gösteren ve Avrupa, Asya ile Kuzey Afrika'da geniş bir yayılıma sahip cinslerinden biridir. Türkiye'de de çok sayıda endemik Harpactea türü bulunmaktadır.
• Tür (Species): Harpactea agnolettii Brignoli, 1978
• Açıklama: Tür, 1978 yılında İtalyan araknolog Paolo Marcello Brignoli tarafından tanımlanmıştır.

Genel Bilgiler

• Familya: Dysderidae
• Tip: Münzevi veya yeraltı yaşamına adapte olmuş bir örümcek türüdür. Bazı kayıtları mağara ortamlarından gelmektedir, bu da troglofil (mağaraları seven) veya troglobiyont (mağaralara özgü) özellikler gösterebileceğini düşündürmektedir.
• Coğrafi Dağılım: Türkiye'ye özgü (endemik) bir türdür. Isparta (İnönü Mağarası) ve Antalya (Damlataş Mağarası) gibi illerden kayıtları bulunmaktadır. Bu, türün sınırlı bir coğrafi yayılıma sahip olabileceğini gösterir.

Fiziksel Özellikler

• Boyut: Orta büyüklükte bir örümcektir. Dişilerin vücut uzunluğu yaklaşık 5.3 mm olarak belirtilmiştir. Genel olarak Dysderidae familyası üyeleri gibi silindirik ve sağlam yapılıdır.
• Renk: Karapaks (ön gövde) açık kahverengi veya yeşilimsi-açık kahverengidir, pürüzsüz bir yüzeye sahiptir. Karapaksın kenarları siyahımsı olabilir. Abdomen (karın) grimsi açık kahverengi veya sarımsı-açık kahverengi olup, ince siyahımsı tüylerle kaplıdır ve desensizdir. Bacaklar sarımsı açık kahverengi olup, seyrek siyahımsı tüyler taşır. Ön bacaklar arka bacaklara göre biraz daha koyu renkli olabilir.
• Gözler: Dysderidae familyasının tipik bir özelliği olarak, Harpactea agnolettii'nin altı gözü vardır. Bu gözler, başın ön kısmında, üç çift halinde (2-2-2) yakın gruplar halinde konumlanmıştır; ön median gözler (AME) ayrık olabilirken, arka lateral gözler (PLE) ve arka median gözler (PME) arasında belirgin bir ayrılma söz konusu olabilir.
• Ayırt Edici Özellikler:Güçlü Keliserler: Avlarını yakalamak ve özellikle tespih böceklerinin sert kabuklarını delmek için özelleşmiş, öne doğru uzanan büyük ve güçlü zehir dişleri (keliserler) bulunur. Keliseral olukta ikişer adet olmak üzere toplamda dört adet dişçik bulunur; retromarjin'de iki küçük dişçik, promarjin'de ise iki güçlü dişçik bulunur.
• Altı Göz Düzeni: Diğer birçok örümcekten farklı olarak altı göze sahip olması, Dysderidae familyasının temel ayırt edici özelliğidir.
• Bacak Oranı: Bacak uzunlukları açısından tipik olarak Bacak IV > Bacak I > Bacak II > Bacak III sıralaması gözlenir. Tarsuslarda üç tırnak bulunur.
• Cinsel Organ Morfolojisi: Tür teşhisi için en güvenilir yöntem, erkeklerin palpal organlarının ve dişilerin epigynlerinin morfolojik özelliklerinin incelenmesidir. Bu yapılar, benzer Harpactea türlerinden ayrılmasını sağlar.

Yaşam Biçimi ve Habitat

• Yuva Yapısı: Harpactea agnolettii, genellikle ipekten yapılmış, tübüler (boru şeklinde) veya keselerden oluşan basit yuvalar inşa eder. Bu yuvalar toprak altında, taşların altında, kütüklerin altında veya kaya çatlaklarında bulunur. Mağara ortamlarında da kaydedildiği için, mağara girişleri veya iç kısımlarındaki nemli, korunaklı alanları tercih edebilir. Ağ örmezler; yuvaları sadece bir sığınak görevi görür.
• Habitat Tercihi: Nemli, karanlık ve korunaklı mikrohabitatları tercih eder. Türkiye'deki endemik Harpactea türlerinin çoğu yüksek rakımlı dağlık bölgelerde veya mağaralarda yaşama eğilimindedir. H. agnolettii'nin de mağara kayıtları, bu türün mağara ekosistemlerine adapte olduğunu göstermektedir.
• Yaşam Tarzı: Büyük ölçüde gececidir (noktürnal). Gündüzleri yuvasında saklanır ve geceleri avlanmak için dışarı çıkar. Aktif bir avcıdır ve avını yakalamak için yuvasından çıkar.

Beslenme ve Üreme

• Diyet: Etçil (karnivor) bir türdür. Dysderidae familyasının birçok üyesi gibi, ana avları genellikle izopodlar (tespih böcekleri)'dir. Güçlü keliserleri sayesinde tespih böceklerinin sert kabuklarını kolayca delebilirler. Ayrıca, diğer küçük böcekler, çıyanlar ve yumuşak vücutlu omurgasızlarla da beslenebilirler.
• Avlanma Tekniği: Avına gizlice yaklaşır, ardından güçlü keliserlerini kullanarak zehir enjekte eder ve avını hızla etkisiz hale getirir. Ağ kurarak avlanmaktan ziyade, aktif olarak av ararlar ve avlarına doğrudan saldırırlar.
• Üreme: Dişiler yumurta keselerini yuvalarının içinde korunaklı bir yere bırakırlar. Yumurta kesesi ve üreme döngüsü hakkında spesifik detaylar sınırlıdır, ancak Dysderidae familyası üyelerinde yavruların yumurtadan çıktıktan sonra bir süre anneyle birlikte kaldığı bilinmektedir.

Zehir ve Tıbbi Önem

• Zehirli Olup Olmadığı: Evet, tüm örümcekler gibi Harpactea agnolettii de zehirlidir ve avını etkisiz hale getirmek için zehir kullanır.
• Zehir Türü ve Etki Mekanizması: Dysderidae familyasının zehirleri genellikle avı felç edici ve sindirici özelliklere sahiptir. Zehirleri insanlar üzerinde ciddi bir etkiye neden olmaz.
• İnsanlar İçin Tehlikesi: Harpactea agnolettii'nin insanlara karşı tıbbi açıdan önemsiz veya çok düşük tıbbi öneme sahip olduğu kabul edilir. Agresif değillerdir ve sadece sıkıştırıldıklarında, tehdit altında hissettiklerinde (örneğin üzerine basıldığında veya kazara elle tutulduğunda) veya yuvaları rahatsız edildiğinde ısırabilirler. Isırık vakaları nadirdir ve tehlikeli olarak sınıflandırılmaz.
• Isırık Durumunda Beklenen Etkiler: Bildirilen diğer Dysderidae türlerinin (özellikle Dysdera crocata, "Tespih Böceği Avcısı") ısırıklarında olduğu gibi, Harpactea agnolettii ısırığının da lokal ve hafif semptomlarla sınırlı olması beklenir:
• Isırık anında veya kısa süre sonra hafif ila orta şiddetli bir ağrı hissedilebilir (arı sokmasına veya iğne batmasına benzer bir ağrı olarak tanımlanabilir). Bu ağrı genellikle zehirin etkisinden ziyade, keliserlerin mekanik delinmesinden kaynaklanır.
• Isırık bölgesinde hafif kızarıklık, şişlik ve lokal iltihaplanma görülebilir.
• Kaşıntı veya hafif bir yanma hissi. Bu semptomlar genellikle birkaç saat içinde kendiliğinden düzelir ve genellikle tıbbi müdahale gerektirmez. Ciddi sistemik etkiler (genel zehirlenme belirtileri, anafilaktik şok gibi ağır alerjik reaksiyonlar) veya nekroz bu tür örümceklerin ısırıklarında beklenmez ve bildirilmemiştir.
• Tedavi Prosedürü (İlk Yardım): Harpactea agnolettii ısırığı için özel bir antidot veya karmaşık bir tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Uygulanacak ilk yardım genellikle semptomatik tedaviden ibarettir:

1. Sakin Kalın: Panik yapmaktan kaçının.
2. Isırık Bölgesini Temizleyin: Isırık bölgesini sabun ve su ile nazikçe yıkayın.
3. Soğuk Uygulayın: Ağrı ve şişliği azaltmak için ısırık bölgesine temiz bir bez içine sarılmış buz paketi veya soğuk kompres uygulayın (doğrudan cilde buz değdirmeyin).
4. Ağrı Kesici: Ağrı için reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örneğin parasetamol veya ibuprofen) kullanılabilir.
5. Doktor Başvurusu: Genellikle ciddi bir durum olmasa da, ısırık bölgesinde enfeksiyon belirtileri (şiddetli kızarıklık, irin, ateş), alerjik reaksiyon (nefes darlığı, kurdeşen, yüz şişmesi gibi) veya semptomların kötüleşmesi durumunda bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. World Spider Catalog (WSC): Örümcek taksonomisi, tür bilgileri ve dağılımları için en güncel ve kapsamlı veritabanlarından biridir.
2. Kaynağa Erişim: World Spider Catalog (2024). World Spider Catalog. Version 25.5. Natural History Museum Bern, online at http://wsc.nmbe.ch. doi: 10.24436/2 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
3. araneae - Spiders of Europe: Avrupa'daki örümcek türleri hakkında detaylı bilgi ve görseller sunan bir veritabanı.
4. Kaynağa Erişim: araneae - Spiders of Europe. Harpactea agnolettii. https://araneae.nmbe.ch/data/4727/Harpactea_agnolettii (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
5. Türkiye Yaban Hayatı (Dysderidae Familyası Sayfası): Harpactea cinsinin ve Dysderidae familyasının Türkiye'deki varlığı ve genel özellikleri hakkında bilgi verir.
6. Kaynağa Erişim: Türkiye Yaban Hayatı. Dysderidae. https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/dysderidae (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
7. The Spiders of Turkey - Checklist of Turkish Spiders: Türkiye'deki örümcek türlerinin güncel listesi, Harpactea agnolettii'nin Türkiye'deki varlığını ve dağılımını doğrular.
8. Kaynağa Erişim: Danışman, T., Kunt, K. B., Özkütük, R. S., & Coşar, İ. (2024). The checklist of the spiders of Turkey. Version 2024 [last updated 21 February 2024], online at http://www.spidersofturkey.info. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
9. Munis Entomology & Zoology - The Cave Dwelling Arthropods of Dim Cave (Turkey: Antalya: Alanya): Harpactea agnolettii'nin Türkiye'deki mağara habitatlarındaki dağılımına dair bilgi veren bir makale.
10. Kaynağa Erişim: Topçu, A., Demircan, N., & Karaçuha, A. (2014). The Cave Dwelling Arthropods of Dim Cave (Turkey: Antalya: Alanya). Munis Entomology & Zoology, 9(2), 682-690. (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).
11. GBIF (Global Biodiversity Information Facility): Türün taksonomik bilgileri ve dünya üzerindeki gözlem kayıtları.
12. Kaynağa Erişim: GBIF. Harpactea agnolettii. https://www.gbif.org/species/2140417 (Erişim tarihi: 14 Haziran 2025).