Alydidae

Alydidae – Sap Böcekleri / Geniş Başlı Böcekler (Latince: Alydidae, cins ismi Alydus'tan gelir; Yunanca "alydos" = kaygılı, endişeli anlamına gelebilir, ancak böceklerin morfolojisi veya davranışıyla doğrudan bağlantısı belirsizdir)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Coreoidea
• Familya: Alydidae Amyot & Audinet-Serville, 1843

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Orta ila büyük boyutlu böceklerdir, genellikle 10-25 mm uzunluğundadırlar. Vücutları genellikle uzun, ince ve silindiriktir. Çoğu tür, karıncalara veya eşek arılarına benzeyen dar bir bele sahiptir (özellikle nimfler).
• Baş: Genellikle vücuda göre oldukça geniştir, özellikle gözlerin arkasında belirgin bir genişlemeye sahiptir. Bileşik gözler belirgin olup, genellikle yuvarlak ve dışarı doğru çıkıktır. Ocelli (basit gözler) bulunur.
• Antenler: Nispeten uzun, ince ve 4 segmentlidir. Genellikle başın ön kısmına yakın konumlanmıştır.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) nispeten uzundur ve bitki öz suyu emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken vücudun altına doğru katlanır.
• Gövde: Genellikle mat kahverengi, gri veya siyah tonlardadır. Bazı türler kırmızımsı veya sarımsı desenlere sahip olabilir. Vücut yüzeyleri kıllı veya pürüzlü olabilir. Abdomen (karın) genellikle uzundur ve yan kenarları dışarı doğru belirgin olabilir.
• Kanatlar: Çoğu türde kanatlar tamamen gelişmiştir (makropteröz) ve uçmaya yeteneklidirler. Dinlenme halindeyken kanatlar sırt üzerinde düz bir şekilde katlanır. Ön kanatlar (hemelytra) genellikle vücudun çoğunu kaplar ve membranöz (zarsı) kısımları belirgin damarlara sahiptir.
• Bacaklar: Nispeten uzun ve incedir. Bitki üzerinde veya yerde hızlı hareket etmeye adapte olmuştur. Arka bacaklar bazen hafifçe kalınlaşmış veya dikenli olabilir. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 3 segmentlidir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Çoğunlukla otsu bitkiler, çalılar ve ağaçlar üzerinde yaşarlar. Tarlalar, bahçeler, otlaklar, orman kenarları ve açık alanlar ana yaşam alanlarıdır. Genellikle konakçı bitkilerin çiçekleri, tohumları veya sapları üzerinde bulunurlar.
• Ekolojik Rol: Fitofaj (bitki yiyen) böceklerdir. Konakçı bitkilerinin öz suyu ile beslenirler. Özellikle Fabaceae (baklagiller) familyasından bitkilerin tohumları veya meyveleri ile beslenmeyi tercih ederler. Bazı türler, baklagil ürünleri (örneğin soya fasulyesi, yonca) için zararlı olabilirler. Ancak, familya içinde bazı türler yırtıcı (predatör) olup, diğer küçük böcekleri avlayabilirler veya leşçil (saprofaj) olup ölü böceklerle beslenebilirler.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Konakçı bitkilerinin tohumlarından, meyvelerinden veya bitki öz suyundan beslenirler. Beslenme sonucu tohumlarda gelişim bozuklukları veya boş tohumlar görülebilir.
• Aktivite: Genellikle gündüz aktiftirler. Hızlı hareket ederler ve rahatsız edildiklerinde uçarak veya hızlıca kaçarak uzaklaşırlar. Bazı nimf evreleri, karıncaları taklit ederek (mimikri) avcılardan korunurlar.
• Üreme: Yumurta ile çoğalırlar. Dişiler yumurtalarını genellikle konakçı bitkilerin yapraklarına, saplarına veya toprağa bırakır.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler. Nimf evreleri erginlere benzer, ancak kanatsızdır ve genellikle daha ince, uzun ve belirgin karın yapısına sahip olabilirler. Karınca mimikrisi genellikle nimf evrelerinde belirgindir.
• Dağılım: Kozmopolit bir familyadır; Antarktika hariç tüm kıtalarda çok geniş bir yayılış gösterirler. Özellikle ılıman ve tropikal bölgelerde tür çeşitliliği fazladır.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Alydidae familyası, Türkiye faunasında yaygın olarak bulunan bir gruptur.
• Ülkenin çeşitli bölgelerinde, özellikle baklagil bitkilerinin bulunduğu tarlalarda, bahçelerde, otlaklarda ve ormanlık alanlarda Alydidae üyelerine rastlamak mümkündür.
• Alydus calcaratus (Linnaeus, 1758) gibi türler Türkiye'de yaygın olarak bulunur. Bu türler genellikle baklagiller üzerinde ve karınca yuvalarının yakınında görülebilir.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. Zehirli değildirler ve ısırmazlar.
• Ancak, bazı türler (özellikle Riptortus ve Leptocorisa cinsleri) baklagil ürünlerinde (soya fasulyesi, mercimek, fasulye vb.) emgi yaparak ekonomik kayıplara neden olabilirler. Tohumların kalitesini düşürebilir ve verim kaybına yol açabilirler.

Latince Adının Anlamı:

• "Alydidae", familyanın tip cinsi olan Alydus'tan gelir. Yunanca "alydos" (kaygılı, endişeli) kelimesinden türemiş olabileceği düşünülmektedir, ancak böceklerin morfolojisi veya davranışıyla doğrudan bir bağlantısı belirsizdir. Muhtemelen ilk tanımlandığında böceğin genel görünümüne veya bulunduğu ortama yapılan bir atıf olabilir.

İlginç Bilgiler:

• Alydidae'nin birçok türünün nimfleri, yırtıcılardan korunmak için karıncaları (özellikle formik asit kokusu ve hızlı hareketleriyle) taklit ederler. Bu, böcek dünyasında Batesian mimikrisinin iyi bilinen bir örneğidir.
• Geniş ve belirgin baş yapıları, bu familyanın çoğu üyesi için karakteristik bir teşhis özelliğidir.
• Bazı türler, rahatsız edildiklerinde kötü kokulu sıvılar salgılayarak yırtıcıları uzaklaştırabilirler.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: Tüm Alydidae türleri tarım zararlısıdır.
• Gerçek: Bazı türler zararlı olabilirken, çoğu tür doğal ekosistemlerde yaşar ve büyük ekonomik kayıplara yol açmaz. Ayrıca, bazı türler yırtıcı veya leşçildir.
• Efsane 2: İnsanları ısırırlar veya tehlikelidirler.
• Gerçek: İnsanları ısırmazlar ve zehirli değildirler. Savunma amaçlı bile olsalar insanlara zarar vermezler.
• Efsane 3: Karıncalar veya eşek arılarıyla aynı türdendirler.
• Gerçek: Karıncaları veya eşek arılarını taklit etseler de (mimikri), taksonomik olarak onlardan tamamen farklıdırlar ve Hemiptera takımına ait gerçek yarım kanatlı böceklerdir.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayvanı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Schaefer, C.W. & Panizzi, A.R. (2000). Heteroptera of Economic Importance. CRC Press.
• Brailovsky, H. (1988). A revision of the Alydidae of the world. (Çeşitli yayınlar ve monografiler mevcuttur).
• Péricart, J. (1987). Hémiptères Coreoidea Euro-Méditerranéens. Faune de France.
• Türkiye Entomoloji Dergisi.
• GBIF.org – Alydidae family records.