Pterygota

Pterygota – Kanatlı Böcekler Üst Sınıfı

(Kanatlı ya da atasal olarak kanatlı böceklerin tamamını içeren büyük ve evrimsel açıdan temel bir grup.)

Bilimsel Sınıflandırma:

Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Arthropoda – Eklem bacaklılar
Sınıf: Insecta – Böcekler
Alt Sınıf: Pterygota Lang, 1888 (Kanatlı böcekler)

Morfolojik ve Evrimsel Özellikleri:

Kanatlar: Atasal olarak 2 çift kanatlıdır. Bazı alt gruplarda kanatlar ikincil olarak kaybolmuştur (örn. Siphonaptera – pireler).
Eklemler: Gövde 3 bölmeli (baş–toraks–abdomen); toraksta genellikle kanatlar ve 3 çift bacak bulunur.
Gözler: Bileşik gözler ve çoğunlukla 1–3 adet basit göz (ocelli)
Ağız parçaları: Türlere göre çiğneyici, emici, sokucu, yalayıcı yapıdadır.
Gelişim Tipi: Tam başkalaşım (holometabolik) ya da yarı başkalaşım (hemimetabolik)
Anten: Segmentli ve çok biçimli (ipliksi, tırtıklı, taraklı vb.)

Pterygota'nın Başlıca Alt Grupları:

I. Paleoptera (İlkel Kanatlılar)

→ Kanatlar düz tutulamaz (dikey durur)

Ephemeroptera – Birgünlük sinekleri
Odonata – Yusufçuklar ve kızböcekleri

Bunlar kanat kıvırma yetisini evrimleştirmemiştir.

II. Neoptera (Yeni kanatlılar)

→ Kanatlar dinlenme halinde vücut üstüne katlanabilir

Tüm diğer kanatlı böcekleri kapsar
Neoptera, başlıca üç gruba ayrılır:

A. Exopterygota (Yarı başkalaşım geçirenler)

→ Nimf evresi ergin benzeri; dış gelişim

TakımÖrneklerOrthopteraÇekirgeler, cırcır böcekleriHemipteraTahtakuruları, yaprak bitleriBlattodeaHamam böcekleriMantodeaPeygamber develeriPhasmatodeaÇubuk böcekleri

B. Endopterygota (Tam başkalaşım geçirenler)

→ Larva-pupa-ergin evreleri

TakımÖrneklerLepidopteraKelebekler, güvelerColeopteraKınkanatlılarDipteraSinekler, sivrisineklerHymenopteraArılar, karıncalar, yaban arılarıMecopteraAkrep sinekleriTrichopteraKadife sinekler

C. İkincil olarak kanatsızlaşmış gruplar (kanat kaybı evrimi):

TakımNotlarSiphonapteraPireler – parazitik, zıplayıcıStrepsipteraİç parazit böceklerPhthirapteraBitler – tüylü/saçlı konaklara bağlı parazit

Latince Adın Anlamı:

Pterygota: Pteryx (πτέρυξ) = “kanat” → “Kanatlılar” anlamına gelir.
Bu ad, diğer böcek alt sınıfları olan Apterygota (kanatsızlar) ile zıtlık oluşturur.

Ekolojik ve Biyolojik Önemi:

Tozlayıcılar: Arılar, kelebekler ve bazı sinekler → ekosistemlerin temel bileşenidir.
Ayrıştırıcılar: Kınkanatlılar ve sinek larvaları, organik madde döngüsünü sağlar.
Parazit ve Vektörler: Pireler, sivrisinekler, tahtakuruları → insan ve hayvan sağlığı için önemlidir.
Avcılar: Yusufçuklar, peygamber develeri gibi türler avcıdır.
Biyoindikatör: Ephemeroptera, Odonata gibi larvalar su kalitesini gösterir.

İnsana Zararlılık Durumu:

GrupTehlikeÖrnekDipteraHastalık vektörüSıtma, Zika, DangSiphonapteraParazitPireler → veba taşıyıcıHemipteraAlerjik/ısırıkTahtakurusu, öpücük böceğiLepidoptera (tırtıllar)Toksik kıllarÇam kese güvesi (Thaumetopoea pityocampa)

İlginç Bilgiler:

Böceklerin büyük çoğunluğu Pterygota içinde yer alır.
Tüm uçan böcekler (aktif veya atasal) bu gruba aittir.
Kanatların evrimi, eklem bacaklılar arasında yalnızca bu grupta gerçekleşmiştir.
Neoptera ve Paleoptera ayrımı, böcek evriminin en temel yapılarından biridir.
Günümüzde bilinen yaklaşık 850.000 böcek türünün %99’u Pterygota’dır.