Dictyoptera

Dictyoptera – Ağ Kanatlılar Üst Takımı

(Hamam böcekleri, termitler ve peygamberdevelerini kapsayan, evrimsel olarak ilişkili ve ortak ataya sahip üç takımı bir arada içeren böcek üst takımıdır.)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Alt sınıf: Pterygota – Kanatlı böcekler
• Üst Takım: Dictyoptera Latreille, 1796

İçerdiği Takımlar:

TakımTemsil Edilen GrupNotBlattodeaHamam böcekleri ve termitlerTermitler günümüzde Blattodea içine dahil edilmiştirMantodeaPeygamberdeveleriYırtıcı; evrimsel olarak Blattodea ile yakın akraba(Cryptocercidae)Geçiş formuHem hamam böceği hem termit özellikleri taşır

Bu üç grup, moleküler, morfolojik ve davranışsal özelliklere dayanarak Dictyoptera altında gruplanır.

Latince Adın Anlamı:

• Dictyoptera:
• Dictyo- = ağ
• -ptera = kanat
• → "Ağ dokulu kanatlılar" anlamına gelir; zar kanatlar üzerindeki ağsı damar yapısına atıf yapılır.

Ortak Morfolojik Özellikler:

• Çiğneyici ağız parçaları
• Uzun ipliksi anten
• İçten döllenme + spermatofor aktarımı
• Gelişim tipi: Yarı başkalaşım (hemimetabolik)
• Kanat duruşu: Ön kanatlar sertleşmiş (tegmina); arka kanatlar zar ve katlanabilir

Evrimsel Bağlantılar:

• Termitler (Isoptera) artık Blattodea altında yer alır → dolayısıyla Dictyoptera, sosyal böcek davranışlarının evrimsel kökenini anlamada anahtar konumdadır.
• Cryptocercus (odun böceği): Termitlerle simbiyotik mikrobiyom paylaşır → en yakın yaşayan akraba olarak kabul edilir.
• Mantodea, genetik analizlerde hamam böceklerine yakın çıkmıştır; yapı olarak farklı olsa da ortak atadan gelmiştir.

Ekolojik Rolleri:

GrupRolHamam böcekleriAyrıştırıcı, bazıları ev zararlısıTermitlerSelüloz sindirici; toprak düzenleyici ama aynı zamanda yapı zararlısıPeygamberdeveleriYırtıcı; zararlıları kontrol eden doğal avcılarOrtak yönEkosistem döngüsünde önemli; bazıları simbiyotik bakteriler taşır

İnsana Zararlılık Durumu:

TakımRiskBlattodea (hamam böcekleri)Gıda kontaminasyonu, alerjen taşıyıcıIsoptera (termitler)Yapısal odun tahribatı, yüksek ekonomik kayıpMantodeaZararsız, faydalı avcı türCryptocercidaeDoğal yaşamda bulunur, zararsız

Kontrol ve Müdahale:

• Hamam böcekleri: Hijyen, fiziksel bariyerler, yem tuzakları
• Termitler: Profesyonel koloni tespiti ve önleme sistemleri
• Mantodea: Korunmalı; bahçelerde biyolojik kontrol ajanı olarak kullanılır

Türkiye’de Temsilcileri:

TakımTürlerAlanBlattodeaBlattella germanica, Periplaneta americanaEvsel ve nemli alanlarIsopteraKalotermes flavicollisAkdeniz ikliminde; kuru odunMantodeaMantis religiosa, Empusa fasciataTarla ve çalılıklarda yaygınCryptocercusTürkiye’de doğal olarak kayıtlı değil, ama önemlidir

Bilimsel Kaynaklar:

Lo, N. et al. (2000). Evidence from multiple gene sequences indicates that termites evolved from wood-feeding cockroaches. Current Biology.

Gullan, P. J., & Cranston, P. S. (2014). The Insects: An Outline of Entomology. Wiley-Blackwell.

Grimaldi, D., & Engel, M. S. (2005). Evolution of the Insects. Cambridge University Press.

Inward, D., Beccaloni, G., & Eggleton, P. (2007). Death of an order: a molecular phylogenetic study confirms termites are eusocial cockroaches. Biology Letters.

Triplehorn, C. A., & Johnson, N. F. (2005). Borror and DeLong’s Introduction to the Study of Insects.

GBIF – https://www.gbif.org

Encyclopedia of Life – https://eol.org/pages/871

TÜBİVES – https://biyo.cevre.gov.tr