Monocondylia

Monocondylia – Tek Eklemli Çeneli İlkel Böcek Grubu

(Mandibulalarının kafatasına tek bir noktadan bağlı olduğu, en ilkel böcek gruplarını içeren parafiletik bir gruptur. Modern sınıflamada sınırlı kullanılmasına rağmen, morfolojik ve evrimsel anlamda tanımlanmış önemli bir gruptur.)

Bilimsel Sınıflandırma (Geleneksel Perspektif):

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Alt Sınıf: Apterygota – Kanatsız böcekler
• Grup: Monocondylia (tek çene bağlantılılar)

Günümüzde Monocondylia, çoğunlukla yalnızca Archaeognatha takımını kapsayacak biçimde daraltılmıştır. Zygentoma (gümüşçünler) çift eklemli mandibulaya (dicondylia) sahiptir.

Latince Adın Anlamı:

• Mono- = tek
• Condylus = eklem noktası
• → “Tek eklemli mandibulaya sahip” anlamına gelir.

Bu özellik, mandibulanın kafatasına yalnızca bir kondil (eklem noktası) ile bağlı olmasıdır – bu durum daha esnek ama daha zayıf bir çene yapısı oluşturur.

Temel Özellikler:

ÖzellikAçıklamaMandibulaTek bir bağlantı noktasına sahiptirAğız yapısıHipognath (aşağı bakan)AntenUzun, segmentli, duyargalar iyi gelişmiştirKanatYoktur; tüm yaşam boyunca kanatsızMetamorfozAmetabolik; başkalaşım gözlenmezVücutSilindirik, pul veya kıl kaplıGözBüyük bileşik gözler + 3 ocelli (özellikle Archaeognatha’da belirgin)

Bu Gruba Ait Takım:

Archaeognatha (zıplayan ilkel böcekler)

ÖzellikBilgiDiğer adıMicrocoryphiaBoy1–2 cmDavranışGece aktif, hızlı hareket eder ve sıçrayabilirYaşam alanıNemli taş altları, yosunlu kayalar, orman tabanıKarın ucu2 cerci + 1 uzun epiproct → üç çatallı yapıDeri değişimiErginlikten sonra da devam eder (az rastlanan bir özellik)

Ekolojik Rol:

RolAçıklamaAyrıştırıcıAlg, liken, mantar, döküntü ile beslenirToprak faunasıOrman tabanının mikrobiyal yapısına katkıAv hedefiKüçük yırtıcılar için kolay besin kaynağıdırEkosistem göstergesiGenellikle doğal, bozulmamış habitatlarda bulunur

İnsana Zararlılık Durumu:

EtkiAçıklamaZararsızSokmaz, ısırmaz, toksik madde içermezGörsel etkisiAntik görünümleri nedeniyle bazı kişilerde rahatsızlık yaratabilirEv ortamında nadirGenellikle doğal yaşamda bulunur

İlk Yardım ve Müdahale:

• Temas durumunda müdahale gerekmez
• Bilinçsizce öldürülmemelidir; doğaya yararlı bir gruptur
• Koleksiyonlarda korunarak incelenebilir

İlginç Bilgiler:

• Archaeognatha, ergin olduktan sonra da defalarca deri değiştirir
• Sıçrama hareketi, karın kaslarının ani kasılmasıyla sağlanır (arka bacaklar zıplamaya yardımcı olmaz)
• Bazı türlerde gözler birleşerek tek büyük kompleks göz görünümü alabilir
• 400 milyon yıldır morfolojileri neredeyse hiç değişmemiştir
• Gelişimleri biyolojik saatle değil çevresel nem ve sıcaklıkla belirlenir

Türkiye’de Görülen Türler:

TürYayılımNotPetrobius maritimusKaradeniz ve Marmara kıyılarıTaşlık sahillerde yaşarMachilis spp.İç Anadolu ve ToroslarOrman altı ve kaya zeminlerindePraemachiloidesDoğu Anadolu’da sınırlı kayıtlarBilimsel çalışmalarda belirtilmiştir

Bilimsel Kaynaklar:

1. Sturm, H., & Machida, R. (2001). Archaeognatha. In: Encyclopedia of Insects. Academic Press
2. Gullan, P. J., & Cranston, P. S. (2014). The Insects: An Outline of Entomology. Wiley

Triplehorn, C. A., & Johnson, N. F. (2005). Borror and DeLong’s Introduction to the Study of Insects

Mendes, L. F. (1991). Taxonomy of Zygentoma and Microcoryphia: historical overview

GBIF – https://www.gbif.org

EOL – https://eol.org/pages/8759

TÜBİVES – https://biyo.cevre.gov.tr