Polyneoptera

Polyneoptera – “İlkel Neopteran Böcekler” Üst Grubu

(Ortak evrimsel özellikler taşıyan, kanatlarını vücut üstüne katlayabilen ve çoğunlukla yarı başkalaşım geçiren ilkel böcek takımlarını kapsayan bir üst grup.)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Alt Sınıf: Pterygota – Kanatlı böcekler
• Bölüm: Neoptera – Kanatlarını katlayabilen böcekler
• Üst Grubu: Polyneoptera Martynov, 1923

Morfolojik ve Evrimsel Özellikler:

• Kanatlar: 2 çift; Neoptera grubunda olduklarından dolayı, kanatlar dinlenme halinde vücut üstüne kıvrılabilir.
• Ağız Yapısı: Genellikle çiğneyici tip ağız parçaları; otçul, yırtıcı veya ayrıştırıcı beslenme.
• Bacaklar: Çoğu takımda arka bacaklar sıçrayıcı veya kazıcı yapıdadır.
• Gelişim Tipi: Yarı başkalaşım (hemimetabolik) → Yumurta → Nimf → Ergin
• Dış iskelet: Genellikle sert; bazı takımlarda kitinleşmiş plakalar belirgindir (örn. Orthoptera).
• Metamorfik farklılık: Holometabolik böceklerden daha “ilkel” kabul edilirler.

Polyneoptera İçindeki Takımlar:

TakımTürkçe AdıÖne Çıkan ÖzellikOrthopteraÇekirgeler, cırcır böcekleriArka bacaklar sıçrayıcı, ses üretimi yaygınBlattodeaHamam böcekleri, termitlerBazıları sosyal, dayanıklı, koşucuMantodeaPeygamber develeriAvcı, güçlü ön bacaklıPhasmatodeaÇubuk yaprak böcekleriKamuflaj ustalarıDermapteraKıskaçlı böceklerAbdomen ucunda forseps benzeri yapıPlecopteraTaş sinekleriLarvalar sucul; temiz su göstergesiEmbiopteraAğ böcekleriİpek salgılayan ön tarsusGrylloblattodeaBuz böcekleriSoğuk iklimlerde yaşar; nadirZorapteraZoraptarlarAz bilinen, nadir küçük türler

Ekolojik Rolleri:

RolTakımlarAçıklamaFitofajOrthoptera, PhasmatodeaBitkisel doku tüketirler; tarım zararlısı olabilirAvcıMantodeaBöcekleri aktif olarak avlarAyrıştırıcıBlattodea, DermapteraÇürük maddeyle beslenirSimbiyotikBlattodea (termitler)Selüloz sindirimi yapan simbiyotik bakterilerBioindikatörPlecopteraTatlı su kalitesini gösterir

İnsana Zararlılık Durumu:

TakımTehlikeAçıklamaBlattodeaGıda kirlenmesi, alerjiHamam böcekleri patojen taşıyabilirOrthopteraTarım zararıÇekirge sürüleri kıtlığa neden olabilirDermapteraKulak içine kaçabilir inancıZararsız ama rahatsız ediciMantodeaYırtıcıdır ama insan için zararsızdırEğitici amaçla beslenir

İlk Yardım ve Tıbbi Bilgi:

• Hamam böceği teması:
• Gıda hijyeni açısından yüzeyler temizlenmelidir
• Alerjik bireylerde solunum hassasiyeti oluşabilir
• Isırık/saldırı:
• Çoğu tür insanı ısırmaz
• Dermaptera kıskaçları savunmada kullanılır, ciddi zarar vermez

Latince Adın Anlamı:

• Polyneoptera:
• Poly- = çok
• Neoptera = yeni kanatlılar
• → “Çok sayıda takım içeren Neoptera grubu” anlamında kullanılır. Evrimsel olarak yakın olan takımlar gruplandırılmıştır.

İlginç Bilgiler:

• Termitler, genetik olarak hamam böcekleriyle akrabadır ve artık Blattodea takımı altında sınıflandırılır.
• Phasmatodea türleri, olağanüstü kamuflaj yetenekleriyle tanınır – dal, yaprak veya yosun gibi görünürler.
• Grylloblattodea, buzullar çevresinde yaşayan nadir türlerden oluşur; termal evrim örneğidir.
• Plecoptera larvaları yalnızca temiz ve oksijenli sularda yaşayabildiği için su kalitesinin göstergesi olarak kullanılır.

Türkiye’de Yaygın Polyneoptera Takımları:

TakımTemsilcilerEkolojik RolOrthopteraCalliptamus italicus, Gryllus campestrisTarım zararlısı, ses üretimiBlattodeaBlattella germanica, Periplaneta americanaHijyen riskiMantodeaMantis religiosaAvcı tür, tarımda faydalıPhasmatodeaÇok nadirAkdeniz kıyılarında kaydedilmiş türlerPlecopteraPerla marginataTemiz su göstergesi

Bilimsel Kaynaklar:

1. Grimaldi, D., & Engel, M. S. (2005). Evolution of the Insects. Cambridge University Press.
2. Gullan, P. J., & Cranston, P. S. (2014). The Insects: An Outline of Entomology. Wiley-Blackwell.

Triplehorn, C. A., & Johnson, N. F. (2005). Borror and DeLong’s Introduction to the Study of Insects.

Terry, M. D., & Whiting, M. F. (2005). Polyneoptera phylogeny based on molecular and morphological evidence.

GBIF – Global Biodiversity Information Facility: https://www.gbif.org

EOL – Encyclopedia of Life: https://eol.org/pages/798

TÜBİVES – Türkiye Biyoçeşitlilik Veritabanı: https://biyo.cevre.gov.tr