Polyctenidae

Polyctenidae – Yarasa Tahtakuruları / Yarasa Bitleri (Latince: Polyctenidae, Yunanca "polys" = çok, "ktenos" = tarak, çok sayıda tarak benzeri yapıya atıf)

Bilimsel Sınıflandırma:

• Alem: Animalia – Hayvanlar
• Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
• Sınıf: Insecta – Böcekler
• Takım: Hemiptera – Yarım kanatlılar
• Alttakım: Heteroptera – Gerçek yarım kanatlılar
• Üstfamilya: Cimicoidea
• Familya: Polyctenidae Westwood, 1874

Morfolojik Özellikler:

• Boyut: Küçük ila orta büyüklükte, yassılaşmış, dış parazit böceklerdir. Genellikle 2-5 mm uzunluğundadırlar.
• Baş: Geniş ve yassılaşmış, genellikle vücudun geri kalanına oranla büyük görünebilir. Gözler genellikle indirgenmiş veya tamamen körelmiştir. Ocelli (basit gözler) bulunmaz.
• Antenler: Kısa, kalın ve genellikle 4 segmentlidir. Özel bir yapıya sahiptirler.
• Ağız yapısı: Delici-emici tipte olup, rostrum (ağız hortumu) kısa, kalındır ve kan emmeye adapte olmuştur. Dinlenme halindeyken başın altına doğru katlanır.
• Gövde: Genel olarak yassı ve oval şekilli bir vücuda sahiptirler. Vücutları, konakçı hayvanın (yarasa) tüyleri arasında hareket etmelerini kolaylaştıran özel, geriye dönük tarak benzeri kıllar (ctenidia) ile kaplıdır. Bu taraklar, familyaya adını verir. Renkleri genellikle açık kahverengidir.
• Kanatlar: Polyctenidae familyasının bilinen tüm türleri kanatsızdır (apteröz). Kanat kalıntıları veya herhangi bir kanat yapısı bulunmaz.
• Bacaklar: Nispeten kısa ve kalındır. Güçlü pençeleri ve tüyleri arasında tutunmaya yarayan özelleşmiş yapıları vardır. Tarsi (ayak bilekleri) genellikle 4 segmentlidir.

Yaşam Alanı ve Ekolojik Rol:

• Habitat: Tamamen ektoparazit (dış parazit) bir yaşam sürerler. Konakçıları olan yarasaların tüyleri arasında yaşarlar. Yarasa kolonilerinin bulunduğu mağaralar, ağaç kovukları, binaların çatı katları gibi yerlerde bulunurlar.
• Ekolojik Rol: Yarasaların kanıyla beslenen zorunlu parazitlerdir. Konakçılarından kan emerek hayatta kalırlar. Ekosistemde yarasaların sağlığını etkileyen parazitler olarak yer alırlar.

Davranış ve Yaşam Döngüsü:

• Beslenme: Yarasaların kanıyla beslenirler. Konakçılarını terk etmeden, sürekli olarak üzerinde yaşarlar.
• Aktivite: Konakçılarının aktivitelerine bağlıdırlar. Yarasaların dinlendiği veya uyuduğu zamanlarda beslenirler.
• Üreme: Polyctenidae, Hemiptera takımı içinde oldukça nadir görülen canlı doğurma (vivipar) özelliğine sahiptir. Dişi, yumurtalarını vücudunun içinde geliştirir ve tam oluşmuş nimfleri (yavruları) doğurur. Nimfler doğrudan konakçı üzerinde gelişimine başlar.
• Gelişim: Yarım başkalaşım (hemimetabol) gösterirler, ancak canlı doğum olayı bu süreci özel kılar. Nimf evreleri erginlere benzer ve kan emerek büyürler.
• Dağılım: Konakçı yarasaların dağılımına bağlı olarak tropikal ve subtropikal bölgelerde yayılış gösterirler. Çoğunlukla Eski Dünya (Afrika, Asya, Avustralasya) yarasalarında bulunurlar.

Türkiye'deki Varlığı ve Türler:

• Polyctenidae familyasının Türkiye'de kaydedilmiş herhangi bir türü bulunmamaktadır. Familyanın yayılış alanı genellikle Eski Dünya'nın tropikal ve subtropikal bölgeleriyle sınırlıdır. Türkiye'deki yarasa faunası üzerine yapılan araştırmalar bu familya üyelerinin varlığını henüz göstermemiştir.

İnsana Zararlılığı:

• İnsana doğrudan hiçbir zararı yoktur. İnsanlara geçmezler ve insan kanı emmezler. Zehirli değildirler. Tıbbi önemi bulunmaz.

Latince Adının Anlamı:

• "Polyctenidae", Yunanca "polys" (çok) ve "ktenos" (tarak) kelimelerinden türemiştir. Bu isim, böceklerin vücutlarında bulunan çok sayıdaki tarak benzeri kıl yapısına (ctenidia) atıfta bulunur. Bu taraklar, yarasaların tüyleri arasında kolayca hareket etmelerini ve tutunmalarını sağlar.

İlginç Bilgiler:

• Polyctenidae, Hemiptera takımı içinde canlı doğuran (vivipar) tek familyadır. Bu, evrimsel olarak çok ilginç bir adaptasyondur.
• Tamamen kanatsız olmaları ve dış parazitliğe özelleşmeleri, onların konakçılarına sıkıca bağlanmalarını sağlar.
• Vücutlarındaki taraklar, böceklerin konakçının tüylerine kilitlenerek düşmelerini engeller.
• Bu böceklerin biyolojisi ve ekolojisi hakkında hala çok az şey bilinmektedir çünkü konakçıları olan yarasalar da genellikle gizli yaşam sürerler.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler:

• Efsane 1: "Yarasa pireleri" olarak adlandırılırlar ve pirelerle akrabadırlar.
• Gerçek: Pireler (Siphonaptera takımı) ile Polyctenidae (Hemiptera takımı) tamamen farklı böcek takımlarına aittir. Sadece yarasa üzerinde yaşadıkları için benzer bir isme sahiptirler.
• Efsane 2: Hastalık bulaştırabilirler.
• Gerçek: Yarasalara bazı patojenleri taşıyabilecekleri düşünülse de, insanlara hastalık bulaştırdıklarına dair kanıt bulunmamaktadır.
• Efsane 3: İnsanların evlerine girerler veya insanlara geçerler.
• Gerçek: Polyctenidae, yarasalara sıkı sıkıya özelleşmiş parazitlerdir. İnsanlar veya evcil hayvanlar üzerinde yaşayamazlar.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Schuh, R.T. & Slater, J.A. (1995). True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Cornell University Press.
• Traub, R. (1980). The zoogeography and taxonomy of the fleas (Siphonaptera) of Southeast Asia, with particular reference to Borneo. Fieldiana Zoology. (Bu kaynak Polyctenidae'nin pirelerden farklı olduğunu vurgulamak için kullanılabilir.)
• Krishna, K. (1960). The family Polyctenidae (Hemiptera: Heteroptera: Cimicoidea). A monograph. The University of Kansas Science Bulletin.
• GBIF.org – Polyctenidae family records.

Fotoğraf:(c) Tamara Szentivanyi – CC BY-NC 4.0zı hakları saklıdır (CC BY-NC)