Dentex macrophthalmus

Dentex macrophthalmus, Sparidae (Çipura ve Sargozgiller) familyasına ait, derin sularda yaşayan ticari bir balık türüdür. Türkiye sularında İrigöz Sinagrit veya İrigöz Sinarit olarak bilinir. İngilizcede Large-eye Dentex (Büyük Gözlü Sinarit) olarak adlandırılır.

Latince ismindeki "Dentex", "dişli" anlamına gelir. "Macrophthalmus" kelimesi ise Antik Yunanca kökenli olup, "makros" (büyük) ve "ophthalmos" (göz) kelimelerinin birleşiminden gelir ve "büyük gözlü" anlamına gelmektedir. Bu isim, balığın tür adında da geçtiği gibi, görece büyük olan gözlerine atıfta bulunur.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarŞube (Phylum)ChordataKordalılarSınıf (Class)ActinopterygiiIşınsal YüzgeçlilerTakım (Order)SpariformesAile (Family)SparidaeÇipura ve SargozgillerCins (Genus)DentexTür (Species)D. macrophthalmusYabancı AdıLarge-eye DentexTanımlayanBloch, 1791Latince AnlamıDentex: "Dişli". Macrophthalmus: "Büyük gözlü".

II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler

• Boyut ve Ağırlık: Maksimum 65 cm total boya ulaşabilir, ancak yaygın olarak daha küçük bireylere rastlanır.
• Ayırt Edici Özellikler:

1. Gözler: Tür ismine uygun olarak vücut büyüklüğüne göre oldukça büyük gözlere sahiptir, bu da derin sularda yaşamasına uyumunu gösterir.
2. Renk: Vücudu ve yüzgeçleri genellikle kırmızımsı bir renge sahiptir. Anal yüzgeç ve kuyruk yüzgecinin alt kısmı beyaz kenarlıdır.
3. Yüzgeç Formülü: Sırt yüzgecinde 11−12 diken ışın ve 10−11 yumuşak ışın; anal yüzgeçte 3 diken ışın ve 8 yumuşak ışın bulunur.

• Cinsiyet Durumu: Diğer Dentex türlerinin bazılarının aksine, gonokorist (eşeyleri ayrı) olduğu bildirilmiştir, yani cinsiyet değiştirme özelliği yaygın değildir.

III. Habitat ve Ekoloji

• Dağılım: Doğu Atlantik Okyanusu (Portekiz açıklarından Namibya'ya, Yeşil Burun ve Kanarya Adaları dahil) ve Akdeniz'in tamamında bulunur.
• Habitat Tercihi: Bentopelajik (hem dipte hem su kolonunda) ve Okyanodromus (okyanusta göç eden) bir türdür.
• Derinlik: 30 metreden 500 metre derinliğe kadar geniş bir aralıkta yaşar. Bireyler büyüdükçe daha derin sulara inerler.
• Zemin: Genellikle kayalık veya kumlu diplerde yaşar.
• Davranış ve Göç: Stoklar, yerel hidrografik koşullara ve yaşam döngüsüne uygun olarak kıyı ve daha derin sular arasında mevsimsel olarak göç eder.
• Beslenme: Başlıca balıklar ve kabuklular ile beslenen bir yırtıcıdır. Genç bireyler ise planktonla beslenir.

IV. Üreme ve Yaşam Döngüsü

• Üreme Dönemi: Bölgesel farklılıklar olsa da genellikle yaz ve sonbahar aylarında ürerler.
• İlk Olgunluk Boyu: İlk eşeysel olgunluğa ulaştığı ortalama boy yaklaşık 10.8 cm'dir.

V. Ticari Önemi ve Korunma Durumu

• Ticari Değer: Ticari balıkçılık için önemli bir türdür. Atlantik ve Akdeniz'deki demersal (dip) balıkçılığında avlanır. Hem ticari hem de sportif balıkçılıkta hedeflenen bir türdür.
• Zehirlilik: Dentex macrophthalmus zehirli değildir ve insan sağlığına zararsızdır.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Geniş dağılım alanı ve stabil popülasyon yapısı nedeniyle Asgari Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2009 değerlendirmesi). Ancak bazı kaynaklarda bölgesel tehdit durumu olarak Hassas (Vulnerable) olarak belirtildiği de görülmüştür, bu da yerel popülasyonlar üzerindeki balıkçılık baskısının izlenmesi gerektiğini gösterir. (Kaynak: FishBase)

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

(Bu bilgiler, FishBase, Vikipedi ve çeşitli bilimsel yayınlardan derlenmiştir.)

Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/observations/238630365