Boops boops

Boops boops, Sparidae (Çipura ve Sargozgiller) familyasına ait, sürüler halinde yaşayan ve ticari olarak önemli bir balık türüdür. Türkiye sularında yaygın olarak Kupes veya İstavrit Çipurası olarak bilinir. İngilizcede Bogue olarak adlandırılır.

Latince ikili isimlendirmedeki "Boops boops" bir "Tautonim" olup, türün en belirgin özelliğini vurgular. Latince ad, Antik Yunanca "βόωψ" (boōps) kelimesinden türemiştir ve kelime anlamı "öküz gözlü" veya **"inek gözlü"**dür; bu da balığın iri ve belirgin gözlerine gönderme yapar.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarAile (Family)SparidaeÇipura ve SargozgillerCins (Genus)BoopsTür (Species)B. boopsYabancı AdıBogueTanımlayanLinnaeus, 1758Latince AnlamıBoops boops: Yunanca kökenli olup "öküz gözlü" anlamına gelir.

II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler

• Boyut ve Ağırlık: Maksimum 40 cm total boya ulaşabilir, ancak yaygın olarak 20 cm civarındadır. Maksimum ağırlığı 455 gram civarında rapor edilmiştir. 11 yıla kadar yaşayabildiği tahmin edilmektedir.
• Ayırt Edici Özellikler:

1. Vücut Şekli: İnce, uzun ve füziform (mekik şeklinde) bir gövdeye sahiptir.
2. Gözler: Bilimsel ismine de ilham veren iri, büyük gözlere sahiptir.
3. Renk: Gümüşi renkte olup, sırt kısmı daha koyu, bazen hafif altın rengindedir. Yanlarında genellikle 3 ila 5 adet zayıf, altın sarısı veya kahverengi boylamasına çizgi bulunur. Göğüs yüzgecinin (pektoral) tabanında küçük bir siyah nokta olabilir.
4. Dişler: Ön dişleri diğer Sparidae türlerine göre daha küçüktür, ancak keskindir ve planktonik organizmaları avlamasına uygundur.

• Yüzgeç Formülü: Sırt yüzgecinde 13−15 diken ışın ve 12−16 yumuşak ışın; anal yüzgeçte 3 diken ışın ve 14−16 yumuşak ışın bulunur.

III. Habitat, Ekoloji ve Üreme

• Dağılım: Doğu Atlantik Okyanusu'nda (Norveç'ten Angola'ya kadar), Kanarya Adaları ve Azorlar çevresinde, Akdeniz'in tamamında ve Karadeniz'de yaygındır.
• Habitat: Demersal (dipte) ve yarı-pelajik (su kolonu) bir türdür.
• Derinlik: 0 metreden 350 metreye kadar bulunabilir, ancak genellikle 0 ila 100 metre arasındaki kıyı sularında, kum, çamur, kayalıklar ve deniz çayırları gibi çeşitli zeminlerde yaşar.
• Davranış: Gün boyunca büyük sürüler halinde yaşar ve beslenmek için çoğunlukla gece yüzeye doğru göç eder (Okyanusodrom).
• Beslenme: Hepçil (Omnivor) bir türdür; temel olarak plankton, küçük kabuklular ve deniz yosunları ile beslenir.
• Üreme ve Eşey Durumu:
• Eşey Durumu: Boops boops'un eşey tayini karmaşıktır. Farklı çalışmalar çelişkili sonuçlar sunmaktadır:
• Genellikle Protoginöz Hermafrodit olduğu kabul edilir; yani bireyler hayata dişi olarak başlar ve bazıları daha sonra erkekliğe dönüşür.
• Ancak bazı çalışmalar rúdimenter interseks (az sayıda interseks birey içeren) veya sadece gonokorik (eşeyleri ayrı) olduğunu belirtmektedir.
• Üreme Dönemi: Bölgesel olarak farklılık gösterse de, Akdeniz'de genellikle Şubat ve Haziran ayları arasında yumurta bırakır.
• Yumurtlama: Yumurtalarını açık suya bırakır (Ovivipar).

IV. Ticari Önemi ve Korunma Durumu

• Ticari Değer: Özellikle Akdeniz ülkelerinde (Türkiye, Yunanistan, İtalya) yaygın olarak tüketilen ve ticari önemi yüksek bir balıktır. Taze veya dondurulmuş olarak tüketilir, kızartma veya ızgara yapılır.
• Ek Kullanım: Balık unu ve tuna balıkçılığında yem olarak da kullanılır.
• Zehirlilik: Boops boops zehirli değildir.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Popülasyonunun geniş dağılımı ve genel bolluğu nedeniyle Asgari Endişe (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2009 değerlendirmesi). Ancak bazı bölgelerde aşırı avlanma baskısı altındadır. (Kaynak: FishBase)

V. Tarihsel ve Mitolojik Bilgiler

1. İsim Kökeni:

• Latince bilimsel adı Boops boops, doğrudan Antik Yunanca "βόωψ" (boōps) kelimesinden gelir ve "öküz gözlü" anlamına gelir. Bu isim, balığın iri ve dikkat çekici gözlerinden dolayı verilmiştir ve tarih boyunca popüler kültürde ve bilimde kendine has bir mizahi konum edinmiştir.

1. Mutfak Kültüründeki Yeri:

• Halk Balığı: Sinarit gibi daha pahalı balıklara karşın, Kupes (Boops boops) tarihsel olarak Akdeniz mutfağının daha ulaşılabilir ve yaygın bir parçası olmuştur. Bol avlanması, onu İtalya ve Yunanistan gibi ülkelerde günlük beslenmenin önemli bir unsuru yapmıştır.
• Hassas Et: Kupesin eti, avlandıktan sonra hızla bozulmaya eğilimlidir. Bu nedenle, taze tüketilmesi ya da hızlıca işlenmesi gerekir. Bu özellik, tarihsel olarak onun lüks bir balık yerine, yerel ve taze tüketilen bir balık olmasını sağlamıştır.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Bu video, Kupes'in (Boops boops) bilimsel adının kökeni olan iri gözlerine ve türün genel özelliklerine odaklanarak ekolojik bağlamını açıklamaktadır: Bogue Facts: the BOOPS BOOPS Fish 👁️ Animal Fact Files.