Dentex gibbosus

Dentex gibbosus, Sparidae (Çipura ve Sargozgiller) familyasına ait, ticari değeri yüksek, derin sularda yaşayan yırtıcı bir balık türüdür. Türkiye sularında Pembe Sinarit veya büyük yaşlı bireylerin belirgin alın yapısından dolayı Kambur Sinarit olarak bilinir. İngilizcede yaygın adı Pink Dentex (Pembe Sinarit) ve İspanyolcada Sama de pluma'dır.

Latince ismindeki "Dentex", "dişli" anlamına gelir. "Gibbosus" ise Latince'de "kambur" veya "hörgüçlü" demektir. Bu isim, balığın yaşlandıkça özellikle erkeklerde belirginleşen kamburlaşmış alın profiline atıfta bulunur.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıTürkçe Adı / AçıklamaÂlem (Kingdom)AnimaliaHayvanlarAile (Family)SparidaeÇipura ve SargozgillerCins (Genus)DentexTür (Species)D. gibbosusYabancı AdıPink DentexTanımlayanRafinesque, 1810Latince AnlamıDentex: "Dişli". Gibbosus: "Kambur" (Büyük bireylerin şişkin alın yapısından dolayı).

II. Morfolojik ve Fiziksel Özellikler

• Boyut ve Ağırlık: Bilinen maksimum çatal uzunluğu 106 cm'ye ulaşır ve maksimum yayınlanmış ağırlığı 16.4 kg'dır. Yaygın boyu ise 60 cm civarındadır.
• Ayırt Edici Özellikler:

1. Vücut Şekli: Oval, biraz uzun ve yandan basıktır.
2. Kambur Alın: Özellikle büyük ve yaşlı bireylerde (erkeklerde daha belirgin) kafa ön profilinde bariz bir hörgüç/kambur gelişir.
3. Renk: Genel rengi pembemsi-kırmızımsı olup, mavi-gümüşi yansımalar taşır. Karın kısmı daha açıktır.
4. Lekeler: Sırt yüzgecinin arka ucunda küçük bir siyah nokta ve pektoral yüzgecin başlangıcında kahverengimsi-siyah bir leke bulunur.
5. Yüzgeçler: Juvenil (genç) bireylerde sırt yüzgecinin ilk iki dikeni kısa, sonrakiler ise uzundur ve ipliksi bir görünüme sahiptir.

• Diş Yapısı: Dentex cinsine özgü olarak, köpek dişi benzeri birkaç sıra dişi vardır; en dış sıra daha sağlam, ön çenedeki 4 ila 6 dişi ise en büyüktür.

III. Habitat, Ekoloji ve Üreme

• Dağılım: Doğu Atlantik Okyanusu'nda (Portekiz'den Angola'ya) ve Akdeniz'in hemen hemen tamamında (kuzeybatı ve kuzey Adriyatik hariç) bulunur.
• Habitat: Bentopelajik (hem dipte hem su kolonunda) davranış sergiler.
• Derinlik: 20 metreden 220 metreye kadar kaya, moloz ve çevresindeki kumlu zeminlerde yaşar.
• Yaş Dağılımı: Juvenil bireyler kıyıya yakın sularda bulunurken, yetişkinler açık denizde kıta yamacına yakın yerlerde bulunur.
• Beslenme: Yırtıcı (Karnivor) bir balıktır. Başlıca kabuklular, balıklar ve kafadanbacaklılarla (ahtapot, mürekkep balığı) beslenir.
• Hermafroditizm: Türün eşey stratejisi farklı bölgelerde değişkenlik gösterir ve bilimsel olarak tam bir fikir birliği yoktur:
• Bazı çalışmalar rúdimenter hermafrodit (geç gonokorizm) olduğunu,
• Bazıları protoginöz hermafrodit (önce dişi, sonra erkek) olduğunu,
• Bazıları da protandrik hermafrodit (önce erkek, sonra dişi) olduğunu rapor etmiştir.
• Üreme: Yumurtlama genellikle Nisan ve Eylül ayları arasında gerçekleşir ve kısmi yumurtlama yapar.
• İlk Olgunluk Boyu: Popülasyona göre değişmekle birlikte, balıkların %50'si 34.7 cm total boy civarında eşeysel olgunluğa ulaşır.

IV. Ticari Önemi ve Korunma Durumu

• Ticari Değer: Eti oldukça lezzetli ve kalitelidir, bu nedenle yüksek ticari değere sahiptir. Ancak yoğun bir ticari balıkçılığa tabi değildir. Olta, zıpkın, ağ ve dip trolü gibi çeşitli yöntemlerle avlanır. Yüksek değeri nedeniyle piyasalarda sahtekarlığa (başka türlerle ikame edilmesine) karşı hassastır.
• Zehirlilik: Dentex gibbosus zehirli değildir.
• Korunma Durumu (IUCN Red List): Asgari Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2009 değerlendirmesi). Ancak, yüksek avcılık baskısı ve yavaş büyüme hızı nedeniyle bazı bölgelerde yüksek hassasiyete sahip olduğu belirtilmiştir. (Kaynak: FishBase)

V. Tarihsel ve Mitolojik Bilgiler

Dentex gibbosus, ne yazık ki, Antik Yunan veya Roma mitolojisinde doğrudan adı geçen veya özel bir hikayeye konu olan bir tür değildir.

Ancak, bu balık türünün ait olduğu Sparidae familyası (özellikle Dentex ve Sparus cinsleri) Akdeniz'in balıkçılık ve kültürel tarihinde önemli bir yere sahiptir:

1. Antik Değer: Antik Yunan ve Roma dönemlerinde Sparidae üyeleri (Sinaritler, Çipuralar) yüksek kaliteli, soylu balıklar olarak kabul edilirdi. Bu balıklar, zenginlerin sofralarının vazgeçilmezleriydi ve o dönemde dahi fiyatları yüksekti. Büyük boyutlara ulaşan Pembe Sinarit'in de o dönem avcıları tarafından benzer şekilde değerli bir av olarak görüldüğü tahmin edilebilir.
2. Mitolojik İlişkilendirme (Genel): Sparidae familyası genellikle deniz tanrıları Poseidon/Neptün ve aşk/güzellik tanrıçası Afrodit/Venüs'ün sofralarıyla ilişkilendirilen zenginlik ve bolluk sembolleriydi. Özellikle Dentex gibbosus'un çarpıcı pembe-kırmızı rengi, onun Akdeniz derinliklerinin değerli bir incisi olarak algılanmasına katkıda bulunmuş olabilir.
3. Adlandırma: Balığın adındaki 100 cm'ye yaklaşabilen büyük bireylerin kambur alın yapısı, onu eşsiz kılan morfolojik bir özelliktir. Bu "kambur" formu, balığın yaşını ve gücünü temsil eden, avcılar için saygıdeğer bir işaret olmuştur.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

(Bu bilgiler, FishBase, FAO, Wikipedia ve çeşitli bilimsel yayınlardan derlenmiştir.)