Dendrocopos syriacus

Tanımı

Ağaçkakangiller (Picidae) familyasına ait 22-23 cm boyunda parklar ve karışık ormanlarda yaşayan ağaçların gövdelerine tırmanmaya uyum sağlamış bir ağaçkakan türü. Erkeğin üst kısımları parlak siyah olup ensesinde kırmızı bir leke bulunur. Yüzü ve boynu beyazdır. 3 dış kuyruk tüyü üzerinde birkaç beyaz leke bulunur.

Dişinin ensesinde kırmızı leke bulunmaz.

Alaca agackakan,orman agackakanina cok benzer.Ancak gövdesinin alt tarafi,basi ve boyun yanlari daha beyazdir ve ayrica boynu ve yüzü arasinda siyah dikey bant olmadigi icin daha acik renkli görünür.Genc orman agackakanlarindakine benzer olarak kic kismindaki tüyler pembemsidir ve bögürleri ince koyu cizgilidir.Kuyruklarinin yan taraflarindaki siyah tüyler beyaz beneklidir.Genellikle,boyunlarinin yan taraflarindaki siyah belirleyici bantin olmadigi veya belli belirsiz oldugu genc orman agackakanlarina rastlanir ki bu tanimi zorlastirabilir.Bir tanim zorlugunu da picler (orman agackakani-alaca agackakan ebeveyn)olustuabilir.Bu hybrid türleri tanimlamak icin tüy detaylari ve seslerinin de incelenmesi gerekir.

Ceviri:Emine Nurhan Tekin

Kaynak:Enziklopädie der Brutvögel Europas

Habitatı

Köylerin ya da tarım arazilerinin yanındaki seyrek ağaçlıklı alanlar, bahçeler, fundalıklar ve zeytinliklerde yaşar. Geniş yapraklı, gövdesi 25 cm’den büyük ağaçlarda kazılmış oyuklara yuvalar. Çiftler nadiren eski yuvaları kullansa da genellikle üreme için yenisini oyarlar. Yuvanın ağız genişliği 5 cm civarındadır ve yerden 1,5 ila 6 metre yükseğe oyulmuştur. Aynı ağaçta sık sık birden fazla yuva görünmesinin sebebi genellikle yeni yuva oyan çiftlerin farklı ağaçlara gitmek istememesidir. Yuvayı dişi kuş yapar lafını henüz duymamışlardır. Oyma işinin büyük kısmını erkek bireyler üstlenir. 4-5 cm çapındaki giriş tünel şeklinde 10-15 cm içeri doğru gider sonra genişleyip aşağıya döner. Bu bölüm 25-40 cm yüksekliğinde ve 7-11 cm genişliğindedir. Oyarken çıkan ağaç talaşından başka ot-tüy gibi bir kaplama bulunmaz.

Sürekli yeşil kalan iğne yapraklı ağaçlarda da yiyecek arar fakat yuva yapmazlar.

Yayılışı

Yerleşiktir. Ortadoğu kökenli olmasına rağmen (İngilizce ismi Suriye Ağaçkakanı) 1860’dan beri Türkiye’de gözlemlenmektedir. Ayrıca Balkanlar’da, Doğu Avrupa ülkelerinde, Rusya’da görülür. Afrika’da sadece Mısır’da gözlemlenmiş, diğer kıtalarda rastlanmamıştır. Türkiye’deki popülasyonu -azalmakla beraber- 400,000 ila 800,000 yerleşik çift arasında tahmin edilmektedir. Bu rakam Avrupa’nın %80’ine, tüm dünya popülasyonun yarısına eşittir.

[Kaynak: BirdLife International ve European Bird Census Council (2000 – 2004)]

IUCN’nin (Dünya Doğayı Koruma Birliği) 2012 listesinde “Least Concern - Yaygın Bulunan Türler” olarak tanımlanmıştır.

Beslenme

Böcek, güve ve larvalarla beslenir. Bu tür hayvansal gıdalara ulaşamadığında yağlı tohum ve böğürtlen gibi küçük meyveler de yer. Ağaçların gövdesine dikey olarak tutunup yukarı doğru tırmanır veya zıplar. Gagası ile taklayarak ağaç kabuğunu dinler. Alttaki böcekler hareket ettiğinde seslerinden yerlerini tespit eder ve çok daha sert taklamaya başlayıp böceğin olduğu yeri oyar, uzun diliyle dışarı çeker.

Ceviz ve bademleri bir oyuğa sıkıştırarak içini kabuğundan ayırır. Genellikle aynı oyuğu kullandığı için, altta biriken kırıntılara Serçe, İspinoz, Baştankara ve diğer küçük kuşlar gelir.

Serhat bey sayesinde ağaç gövdelerindeki kurtları yakalamak için dilini nasıl kullandığını öğrenmiş olduk, aşağıdaki linkteki fotoğrafta görebilirsiniz:

http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=2fsdl47@d&idx=1285

Biyolojisi

Boyu 23 cm (22-25 cm arası), kanat açıklığı 34-39 cm, ağırlığı 66-79 gr’dır. Kırmızı ve siyah lekelerinden ötürü Alaca Ağaçkakan adını almıştır. Yetişkin erkeklerin ensesinde kırmızı bir leke bulunurken, dişilerde siyah bir tepe ve ense; gençlerde ise etrafı siyah tüylerle kaplı kırmızı bir tepe bulunur. Kıç ve kuyruk-altı tüyleri kırmızıdır. Alt tarafı neredeyse tamamen beyazdır. Diğer ağaçkakanlardan Orman, Ak Kanatlı ve (ülkemizde görülmeyen) Sind türlerine çok benzer. Orman Ağaçkakanı’ndan en göze batan farkı yanağındaki siyah çizginin ensesine kadar ulaşmayıp bir çember oluşturmamasıdır. Uçuş hareketleri ve izlediği rota da Orman Ağaçkakanı’na çok benzer ancak kuyruğunda daha az beyaz gözükür. Ak Kanatlı’nın omuz tüyleri çok daha geniş bir beyaz alana sahiptir.

Genellikle 4 yumurta bırakır ama bu sayı 10-11’e kadar çıkabilir. Yumurtalar beyaz ve parlaktır. Gün içinde hem erkek hem dişi birey kuluçkaya eşit olarak yatar ve 11 günün sonunda yavrular çıkar.

Yavrular ebeveynleri tarafından beslendiği sürece yuvanın ağzında kümelenip öterler. Herhangi bir tehlike sezdiklerinde yuvanın içine kaçarlar.

Göçü

Yerleşiktir. Ancak önceleri sadece Doğu Akdeniz kıyılarında gözükürken, son yüz yılda geniş ölçüde Kuzeybatıya doğru ilerlemiştir. En uzak görüldüğü nokta, Çek Cumhuriyeti'nde, Almanya sınırına 20km mesafedeki Louny bölgesidir.

Popülasyonu

Türkiye : 400,000-800,000 çift, azalmakta (2001)

Arnavutluk: 1,000-4,000 çift, stabil (1998-2002)

Avusturya: 2,000-4,000 çift, stabil (1998-2002)

Azerbaycan: 5,000-10,000 çift, stabil (1996-2000)

Belarus: 50-100 çift, artmakta (1993-1994)

Bulgaristan: 10,000-50,000 çift, stabil (1998-2002)

Çek Cumhuriyeti: 1,000-1,400 çift, artmakta (2000)

Ermenistan: 1,000-2,000 çift, azalmakta (1990-2002)

Gürcistan: mevcut, eğilim bilinmiyor (2003)

Hırvatistan: 500-1,000 çift, azalmakta (2002)

Macaristan: 15,000-35,000 çift, stabil (1999-2002)

Makedonya: 3,000-15,000 çift, azalmakta (1990-2000)

Moldova: 3,200-3,800 çift, stabil (1990-2000)

Polonya: 300-800 çift, artmakta (1997-2002)

Romanya: 24,000-32,000 çift, azalmakta (2000-2002)

Rusya: 5,000-10,000 çift, artmakta (1990-2000)

Sırbistan ve Karadağ: 25,000-33,000 çift, artmakta (1990-2002)

Slovakya: 1,500-2,500 çift, artmakta (1980-1999)

Slovenya: 5-10 çift, stabil (1997-2000)

Ukrayna: 25,000-45,000 çift, artmakta (1990-2000)

Yunanistan: 10,000-20,000 çift, stabil (1995-2000)

Kaynak: BirdLife International/European Bird Census Council (2000)

European Bird Populations: Estimates and Trends. BirdLife Conservation Series No. 10.

BirdLife International, Cambridge.

Davranışları

Uçarken yere paralel kalmak yerine sürekli dalıp çıkarak geniş U’lar çizerler.

Hareketleri kesik kesiktir. Tırmanmaktan çok sekmeyi tercih eder. Ayaklarını sırasıyla tek tek kullanarak sıçrar.

Yerel Adlar

Genel ağaçkakan adları;

ağaç delen, ağaç gaganası, ala kabak, ala kakan, ala takaç, ala takalak, bodovan, cakcak, cırtlık, cükceleğen, çama çakan, çıkçık, dah diken, dakdaka, dak delen, deddeleğen, deddelek, degelen, dekdelek, deligan, deleyen, devlet kuşu, devletli, dikdelağaç, gagaç, gagana, gölük, guduk dena, gügük, gük güven, hart kakan, hartlagan, hartlağan, kakacan, kakaç, kalli, kekeçen, kıl ibik, kodana, Kokar Ali (Kayseri/Yahyalı), kuş kura, tahta delen, tahta kelleri, tahtakı, tahtalağan, tahtakacan, takacan, takaç, takagan, tak delen, takıç, taktakı, taktiliğen, tarkurtike, tekkuma, telken, tık delek, tık delen, tıktık deleğen, tıksıkıcan, tıktıca, türülik

http://www.kazimcapaci.com/kusadlari.htm

Ses-Ötüşü

Ağaca gagasıyla vuruken çıkardığı davul sesine benzeyen tıkırtısıyla kendini belli eder. Ötüşü "kuit kuit" şeklindedir.