Xyrichtys novacula

Xyrichtys novacula, Labridae familyasına ait, belirgin şekilde yanlardan basık vücut yapısıyla ve tehlike anında kumun içine hızla gömülme yeteneğiyle tanınan bir balık türüdür. Hem Akdeniz'de hem de Atlantik Okyanusu'nun geniş bir kısmında dağılım gösterir ve yerel ticari balıkçılık için önemsiz olmayan bir av türüdür.

Taksonomik Sınıflandırma

SeviyeSınıflandırma AdıAçıklamaTürkçe Adıİncili Jilet Balığı / Bıçak Balığı (Cleaver Wrasse)Vücudunun keskin, basık yapısına atıfta bulunur.Bilimsel AdıXyrichtys novacula (Linnaeus, 1758)Latince AnlamıXyrichtys: Yunanca xyron (jilet) ve ichthys (balık) kelimelerinin birleşimi olup, "Jilet Balığı" anlamına gelir. Vücudunun yanlardan çok basık ve keskin yapısına işaret eder. Novacula: Latince'de "jilet" veya "tıraş bıçağı" anlamına gelir; cinsi adı destekler niteliktedir.Âlem (Kingdom)Animalia (Hayvanlar)Şube (Phylum)Chordata (Kordalılar)Aile (Family)Labridae (Lapinler)Cins (Genus)Xyrichtys

Genel Özellikler ve Ekoloji

Fiziksel Özellikler ve Davranış:

Boyut: Maksimum toplam uzunluğu 38 cm'ye ulaşabilir, ancak çoğu 20 cm'yi geçmez. 8 yıla kadar yaşayabilir.
Vücut Yapısı: Uzun, yanlardan son derece basık bir gövdeye sahiptir. Baş önden basık ve dik bir profile sahiptir; bu özellik, kuma kolayca dalmasına yardımcı olur.
Renklenme: Genellikle sarı-turuncu veya kırmızımsı-pembe renktedir. Sırt kısmı daha koyu, karın kısmı daha açıktır. Başında dikey, dar açık mavi çizgiler bulunabilir. Karın bölgesindeki pullar parlak, inci benzeri yansımalar yapabilir, bu da İngilizce adının (Pearly Razorfish) kaynağıdır.
Kum Kazma Yeteneği: Tehlike hissettiğinde, hızla ve genellikle başı önde olacak şekilde kuma dalar ve tamamen gömülür.

Habitat ve Dağılım:

Dağılım Alanı: Batı ve Doğu subtropikal ve tropikal Atlantik Okyanusu (Kuzey Carolina'dan Brezilya'ya) ve Akdeniz genelinde yaygındır.
Yaşam Alanı: Berrak, sığ kıyı bölgelerini, özellikle kumlu veya çamurlu deniz tabanlarını tercih eder, sıklıkla deniz çayırı yatakları yakınlarında bulunur.
Derinlik: 1 metreden 90 metreye kadar bulunabilir. Kış aylarında daha derin sulara (90-150 metreye kadar) göç edebilir.

Beslenme ve Üreme:

Diyet: Esas olarak küçük omurgasızlarla beslenen bir etçildir (karnivor). Başlıca besin kaynakları yumuşakçalar (özellikle çift kabuklular), yengeçler ve karideslerdir.
Üreme (Protogynous Hermaphroditism): Ardışık hermafrodittir. Bireylerin büyük çoğunluğu (90% civarı) dişi olarak doğar ve daha sonra büyüdükçe erkekliğe dönüşebilirler (protogynous). Popülasyonun yaklaşık 10% kadarı birincil erkektir (hayatına erkek olarak başlar).
Cinsel İki Biçimlilik: Erkekler ve dişiler arasında baş şeklinde ve karın yüzgecinin uzunluğunda farklılıklar (cinsel ikili biçimlilik) gözlemlenir.
Yuva: Üreme döneminde mercan döküntülerini kullanarak yuvalar inşa eder.

Zehirlilik ve Korunma Durumu

Zehirlilik: Xyrichtys novacula zehirli değildir ve insanlar için zararsızdır. Etleri lezzetli olduğu için, özellikle Akdeniz'de (örneğin Balear Adaları'nda) ticari ve sportif balıkçılık için hedeflenen bir türdür.
Tehdit Durumu (IUCN): IUCN Kırmızı Listesi'nde En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2008 değerlendirmesi). Geniş dağılımı ve popülasyonlarının genellikle stabil olması nedeniyle şu anda küresel bir tehdit altında kabul edilmemektedir.

Araştırma ve Kaynaklar: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

(Bilgiler, Ichthyoloji, FishBase, IUCN verileri ve deniz biyolojisi araştırmalarından derlenmiştir.)