Coris julis
Coris julis, Lapinler familyasının (Labridae) en renkli ve dinamik türlerinden biridir. Akdeniz ve Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu'nda yaygındır ve sıralı hermafroditizmi sayesinde yaşam döngüsünde dramatik renk ve cinsiyet değişimleri gösterir.
Taksonomik Sınıflandırma
SeviyeSınıflandırma AdıAçıklamaTürkçe AdıAkdeniz Gökkuşağı Lapini veya kısaca Gökkuşağı Lapini, JulisBilimsel AdıCoris julis (Linnaeus, 1758)Latince AnlamıCoris: Büyük olasılıkla Latince'de "göz bebeği" veya "gözün renkli kısmı" anlamına gelen cor kökünden türemiştir, parlak rengine atıfta bulunur. Julis: Türü ilk tanımlayan Linnaeus'un verdiği özel isimdir.Âlem (Kingdom)Animalia (Hayvanlar)Şube (Phylum)Chordata (Kordalılar)Aile (Family)Labridae (Lapinler)Cins (Genus)Coris
Genel Özellikler ve Ekoloji
Cinsiyet Değişimi ve Görünüm (Sıralı Hermafroditizm):
- C. julis, protogin sıralı hermafrodit bir türdür. Yani, tüm bireyler dişi olarak doğar (Başlangıç Fazı) ve yaşamlarının ilerleyen aşamalarında cinsiyet değiştirerek erkek olabilirler (Son Faz / Terminal Faz).
- Maksimum Boyut: 25 cm, baskın erkekler nadiren 30 cm'ye ulaşabilir.
- Yaşam Süresi: Maksimum 7 yıl.
- Fazlar Arasındaki Farklar (Akdeniz Popülasyonu):
- Başlangıç Fazı (Dişi ve Genç Erkek): Genellikle kahverengi sırt, sarımsı yanlar ve beyaz bir karın rengine sahiptir.
- Son Faz (Baskın Erkek): Dramatik renk değişimi yaşar; genellikle yeşil, mavi veya koyu kahverengi bir sırt, beyaz bir karın, sırt yüzgecinde koyu mavi bir leke ve en belirgin olarak, yan tarafında baştan kuyruğa uzanan parlak turuncu/kırmızı zikzak bir bant (gökkuşağı deseni) bulunur.
- Cinsiyet Değişimi Eşiği: Yaklaşık 18 cm uzunluğa ulaşan tüm bireyler baskın erkek olur. Cinsel olgunluğa 1 yaşında ulaşırlar.
Habitat ve Dağılım:
- Dağılım Alanı: Akdeniz Denizi ve Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu (İsveç'ten Senegal'e kadar). Türkiye kıyıları dahil olmak üzere Akdeniz'de yaygındır.
- Yaşam Alanı: Kıyılara yakın kayalık deniz tabanları, deniz çayırı (özellikle Posidonia) yatakları ve yosunlu bölgelerdir.
- Derinlik: Genellikle 1 ila 60 metre derinlikte görülür, ancak 120 metreye kadar derinliklerde de kaydedilmiştir. Yaşlı ve baskın erkekler genellikle daha derin sularda bulunur.
Davranış ve Diyet:
- Gece Davranışı: Tehlike hissettiğinde veya geceleri dinlenmek için kendisini hızla kuma gömer.
- Sosyal Yapı: Genellikle yalnız veya küçük gruplar halinde yaşar. Baskın erkekler bölgeseldir ve diğer erkeklerle şiddetli kavgalara girebilirler.
- Diyet: Etçil eğilimli omnivordur (hepçil). Küçük kabuklular, izopodlar, deniz kestaneleri ve solucanlar ile beslenir.
Üreme:
- Üreme Dönemi: Genellikle yaz aylarında ürer.
- Yumurtlama: Yumurtalar pelajiktir (su sütununda yüzer). Erkek, üreme sırasında bölge savunması yapar.
Zehirlilik ve Korunma Durumu
- Zehirlilik: Coris julis zehirli değildir ve insanlar için herhangi bir tehlike oluşturmaz.
- Korunma Durumu (IUCN): IUCN Kırmızı Listesi'nde En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2009 değerlendirmesi).
- Tehditler: Genel olarak yaygın ve bol bir tür olsa da, habitatındaki değişiklikler ve kirlilik gibi bölgesel tehditlere karşı hassastır.
Araştırma ve Kaynaklar: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
(Bilgiler, Ichthyoloji, FishBase, IUCN ve deniz biyolojisi veri tabanlarından derlenmiştir.)
