Darevskia rudis
Darevskia rudis
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Squamata – Pulllular
Alt takım: Lacertilia – Kertenkeleler
Familya: Lacertidae – Gerçek kertenkeleler
Cins: Darevskia
Tür: Darevskia rudis (Bedriaga, 1886)
Latince Adın Anlamı
rudis, Latince’de “pürüzlü, kaba yüzeyli” anlamına gelir. Bu ad, türün vücudundaki belirgin, granüllü pullara atıfta bulunur.
Tanım ve Morfoloji
Orta boylu bir türdür; toplam uzunluk kuyruk dahil 16–22 cm’dir.
Sırt rengi gri, kahverengi ya da zeytin yeşiline çalan tonlardadır. Yanlarda genellikle koyu bantlar veya benekler bulunur.
Karın kısmı açık renkli (beyaz, sarı ya da nadiren pembe), özellikle çiftleşme döneminde erkeklerde daha canlı hale gelebilir.
Vücut pulları belirgin biçimde pürüzlü ve iri yapılıdır. Kuyruk uzun ve silindirik biçimlidir.
Habitat ve Yayılım
Türkiye'nin kuzeydoğusunda geniş yayılım gösterir.
Başlıca gözlem alanları: Artvin, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Trabzon, Erzurum ve Ardahan illeridir.
Ayrıca Gürcistan, Azerbaycan ve batı Ermenistan’da da yayılış gösterir.
Rakım aralığı genellikle 1500–2700 metre arasında olup yüksek dağ çayırları, taşlık yamaçlar, orman sınırları ve kaya blokları arasında yaşar.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Gündüzcül bir türdür. Güneşli saatlerde aktiftir. Kaya yüzeylerinde güneşlenir, gölge alanlara çekilerek vücut sıcaklığını düzenler.
Tehlike anında taş aralarına gizlenir. Kuyruk bırakma davranışı gözlemlenir.
Nisan–Ekim arası aktif olup kış aylarında hibernasyona girer.
Beslenme
Karınca, sinek, küçük çekirgeler, larvalar ve örümceklerle beslenir.
Avını aktif olarak izler ve hızlı sıçrayışlarla yakalar. Nemli ortamlarda daha fazla besin bulabildiği için sabah saatlerinde daha hareketlidir.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme dönemi Mayıs – Haziran aylarında gerçekleşir.
Dişiler yılda bir kez 2–5 yumurta bırakır. Yumurtalar taş altı, yosunlu nemli bölgelerde korunaklı şekilde saklanır.
Yavrular yaz sonunda çıkar ve doğduklarında tamamen bağımsızdır.
İnsana Zararlılık Durumu
Zehirli değildir. Saldırgan değildir. İnsanla temastan kaçar, gözlemlenmesi sabır ister.
Zararsız, doğaya faydalı bir türdür.
Ekolojik Rolü
Yüksek rakımda böcek populasyonlarını kontrol eder.
Özellikle orman sınırı ve dağ çayırları gibi habitatlarda biyolojik çeşitliliğin bir parçasıdır.
Kendisi de yırtıcı kuşlar, memeliler ve yılanlar için av konumundadır.
Doğal habitat tahribatı (turizm, yol açımı, otlatma baskısı) türü yerel düzeyde tehdit edebilir.
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Kafkasya kökenli Lacertidae türleriyle olan evrimsel yakınlığı sayesinde filogenetik analizlerde, popülasyon genetiği çalışmalarında kullanılır.
Yüksek rakım adaptasyon mekanizmaları araştırmalarında model türlerden biridir.
Türkiye'de Bulunan Türleri / Alt Türleri
Türkiye’de alt türü bulunmamaktadır; ancak morfolojik varyasyonlar bölgesel düzeyde farklılık gösterebilir.
Yayılış bölgeleri: Doğu Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu dağ kuşağı.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Pürüzlü derisi olduğu için zehirlidir.”
- Gerçek: Pullar yapısaldır, zehirli değildir.
- Efsane: “Yalnızca Gürcistan’da bulunur.”
- Gerçek: Türkiye’nin kuzeydoğusunda geniş doğal yayılıma sahiptir.
- Efsane: “Yüksek dağlarda kertenkele yaşamaz.”
- Gerçek: Darevskia rudis, yüksek dağlara mükemmel adapte olmuş bir türdür.
- Efsane: “Yalnızca taşlık yerde yaşar, ormana girmez.”
- Gerçek: Orman açıklıkları ve sınır bölgeleri de ana yaşam alanıdır.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Bedriaga, J. (1886). Die Reptilien des Kaukasus.
– Baran, İ., Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası.
– Sindaco, R. & Jeremčenko, V.K. (2008). The Reptiles of the Western Palearctic.
– Reptile Database (2024)
