Sarda sarda

Sarda sarda, Scombridae (Uskumrugiller) familyasına ait, küçük ton balıkları grubundan, ticari açıdan oldukça değerli, hızlı ve yırtıcı bir deniz balığı türüdür. Türkiye'de en yaygın olarak Palamut adıyla bilinir.

1. Genel Bilgiler ve Fiziksel Özellikler

Yaygın İsimler: Palamut (Türkiye), Atlantik Bonitosu (Atlantic Bonito), Balyk (Rusça/Bulgarca), Tombriko.
Boyut: Maksimum uzunluğu 91.4 cm'ye ve ağırlığı 11 kg'a kadar ulaşabilir. Yaygın avlanan boyu ise yaklaşık 50 cm civarındadır. Genellikle 5 yıla kadar yaşar.
Ayırt Edici Özellikler:
Vücut Şekli: Hızlı yüzmeye uyarlanmış, torpido şeklinde, aerodinamik ve güçlü bir gövdeye sahiptir.
Renk ve Desen: Sırt kısmı koyu mavi ila siyah renkte, belirgin eğik, koyu renkli çizgilerle kaplıdır. Karın bölgesi gümüşi beyazdır.
Yüzgeçler: İki sırt yüzgeci birbirine çok yakındır veya dar bir aralıkla ayrılmıştır. Kuyruk yüzgeci derin çatallıdır ve küçük yüzgeççikler (finletler) bulunur.
Dişler: Ağzı büyük ve güçlüdür; alt ve üst çenelerinde küçük, keskin dişler bulunur.
Yüzme Kesesi: Benekli uskumrunun aksine, yüzme kesesi yoktur, bu da sürekli yüzmesi gerektiği anlamına gelir.

2. Habitat, Dağılım ve Ekoloji

Dağılım: Atlantik Okyanusu'nun, Akdeniz'in ve Karadeniz'in ılıman ve subtropikal sularında geniş bir dağılım gösterir.
Doğu Atlantik'te: Norveç'ten Güney Afrika'ya kadar kesintisiz bir yayılımı vardır.
Batı Atlantik'te: Kanada'dan (Nova Scotia) ABD'ye, Meksika Körfezi'nin kuzeyine, Kolombiya, Venezuela ve Arjantin'e kadar uzanır.
Akdeniz/Karadeniz: Akdeniz ve Karadeniz'de yaygındır ve Karadeniz, özellikle Türkiye kıyıları, en önemli avlanma ve üreme alanlarından biridir.
Habitat: Epipelajik (su yüzeyine yakın açık su) ve neritik (kıta sahanlığı üzerindeki sığ sular) bir türdür. Genellikle 200 metreden daha sığ sularda bulunur ve hatta acı sulara veya nehir ağızlarına girebilir.
Davranış: Büyük sürüler halinde yaşar ve uzun mesafeli göçler (oceanodromous) yapar.
Göç (Türkiye için): Palamutlar, yaz sonu/sonbahar (Eylül-Aralık) döneminde Karadeniz'den kışlamak ve beslenmek için Marmara ve Ege Denizi'ne, ilkbahar ve yaz aylarında (Nisan-Ağustos) ise üremek için Marmara ve Karadeniz'e göç eder. Bu göç, Türkiye balıkçılığının ana dinamiğidir.
Beslenme: Etçil bir avcıdır. Başlıca besinleri, küçük sürü balıkları (hamsi, sardalya, uskumru), kalamar ve karides gibi omurgasızlardır. Avlarını bütün olarak yutma eğilimi gösterir. Aynı zamanda yamyamlık (kendi türünün gençlerini yeme) davranışı da gösterdiği bilinir.

3. Üreme ve Ticari Önem

Üreme: Açık suda yumurtlayan, eşzamanlı olmayan yumurta gelişimine sahip bir türdür. Üreme mevsiminde birden çok kez yumurta bırakabilir.
Zamanlama: Su sıcaklığının artmasıyla, genellikle Mayıs-Temmuz ayları arasında, Karadeniz ve Marmara Denizi'nde gerçekleşir.
Olgunluk: Cinsel olgunluğa ortalama 36-42 cm civarında ulaşır (bölgeye ve cinsiyete göre değişir).
Ticari ve Kültürel Önem:
Yüksek Ticari Değer: Özellikle Türkiye, Karadeniz ve Akdeniz ülkelerinde büyük ticari öneme sahiptir. Eti, ton ve uskumru arası bir lezzete sahiptir ve taze, konserve, kurutulmuş, tuzlanmış veya füme olarak tüketilir.
Palamut-Torik: Türkiye'de palamut, büyüklüğüne göre isimlendirilir:
Palamut: Daha küçük, genç bireyler.
Torik: Daha büyük, olgun bireyler.
Avcılık: Çoğunlukla gırgır ağları ve ağlar (drift gillnets) ile avlanır. Aynı zamanda popüler bir spor ve olta balıkçılığı türüdür.
Koruma Durumu:
IUCN Kırmızı Listesi: Asgari Endişe (LC - Least Concern) kategorisinde listelenmiştir (Kasım 2021). Geniş dağılımı sayesinde küresel olarak sürdürülebilir kabul edilir. Ancak, özellikle Karadeniz'deki stokları, aşırı avlanma ve çevresel faktörler nedeniyle dönem dönem büyük dalgalanmalar yaşamaktadır ve yerel yönetim gereklidir.