Orthoptera
Orthoptera – Çekirgeler, Cırcır Böcekleri ve Akrepler: Sistematik, Morfolojik ve Ekolojik Bakış
1. Genel Tanım
Orthoptera, dünya genelinde geniş yayılım gösteren, genellikle zıplayıcı arka bacaklara ve ses çıkarma yeteneğine sahip böcekleri kapsayan büyük bir böcek takımıdır. Adı, "doğru kanatlılar" anlamına gelir (Yunanca: ortho = düz, ptera = kanat).
En iyi bilinen üyeleri:
- Çekirgeler (Caelifera alt takımı)
- Cırcır böcekleri ve tespih böcekleri (Ensifera alt takımı)
2. Sistematik Konum
KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeArthropodaSınıfInsectaTakımOrthopteraAlt TakımlarCaelifera (çekirgeler), Ensifera (cırcır, tespih böcekleri)
3. Coğrafi Yayılım ve Türkiye’deki Durum
- Küresel dağılım: Antarktika hariç her kıtada
- Türkiye’de 300’den fazla tür tanımlanmıştır
- Türkiye, özellikle step ve yarı kurak alanlarda tür zenginliği açısından zengindir
- Endemik türlerin yoğun olduğu bölgeler: İç Anadolu, Doğu Anadolu, Toroslar
4. Morfolojik Özellikler
ÖzellikAçıklamaVücut yapısıSilindirik, sağlam dış iskeletArka bacaklarZıplamaya uygun uzun ve kaslıKanatlarÖn kanatlar düz ve koruyucu, arka kanatlar zar gibiAğız parçalarıÇiğneyici tip; otçul türlerde güçlü mandibulaAntenlerEnsifera’da uzun, Caelifera’da kısaSes çıkarmaErkeklerde kanat veya bacak sürtme ile (stridulasyon)İşitme organıEnsifera: ön bacak tibiasında; Caelifera: abdomenin yanında
5. Ekoloji ve Davranış
- Aktiflik: Gündüzcül ve gececil türler vardır
- Beslenme: Genellikle otçul; bazıları omnivor
- Habitat: Çayırlar, tarım alanları, orman kenarları, step ve bozkırlar
- Savunma: Kamuflaj, sıçrama, uyarı sesi, toksin birikimi (nadiren)
6. Davranışsal Özellikler ve Üreme
- Erkek bireyler şarkı söyleyerek dişileri cezbeder
- Dişiler yumurtalarını toprağa, bitki dokusuna veya ağaç kabuklarına bırakır
- Bazı çekirge türlerinde sürüler halinde göç davranışı (ör. Locusta migratoria) görülür
- Cırcır böcekleri sosyal ses iletişimi üzerine model organizmalardır
7. Tarımsal Etki ve Tehlikeler
Zararlı Türler:
- Locusta migratoria (göçmen çekirge): salgınlar sırasında yüz binlerce hektarlık zarara neden olabilir
- Calliptamus italicus: Türkiye'de tarla bitkileri için tehdit
Faydaları:
- Doğal döngüde saprofitik maddeleri geri kazandırırlar
- Bazı türler protein kaynağı olarak yenilebilir
- Ekosistemlerde birçok kuş ve sürüngenin temel besinidir
Bilimsel ve Kültürel Önemi
- Biyoakustik araştırmalarında cırcır böcekleri model türlerdir
- Davranış genetiği ve ritmik sinirsel kontrol çalışmaları
- Anadolu kültüründe çekirge ve cırcır böceklerine dair halk efsaneleri mevcuttur
- Bazı türler eski tarım toplumlarında kıtlık habercisi olarak görülmüştür
Kaynakça
- Roffey, J. & Magor, J. (2003). Desert Locust Biology and Behavior
- Salman, S. (2015). Türkiye Orthoptera Faunası Üzerine Gözlemler
- Otte, D. (1997). Orthoptera Species File
- Uvarov, B. (1977). Grasshoppers and Locusts
- IUCN, 2023 Red List – Orthoptera entries
- Çanakçıoğlu, H. (2001). Türkiye Entomolojisi