Gerbillus dasyurus

Gerbillus dasyurus, genellikle Wagner Gerbili veya Kayalık Gerbili olarak bilinen, Orta Doğu ve Arap Yarımadası'nın kurak bölgelerine özgü küçük bir kemirgen türüdür. Türkiye'de Güneydoğu'da (Kilis ve Hatay) yayılış gösterir.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

SeviyeBilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)MuridaeSıçangillerAlt Aile (Subfamily)GerbillinaeGerbillerCins (Genus)GerbillusÇöl GerbilleriTür (Species)G. dasyurusWagner Gerbili / Kayalık GerbiliTanımlayanWagner, 1842Latince Anlamıdasyurus, "kıllı kuyruk" anlamına gelir ve türün uzun, püsküllü (kıllı) kuyruğuna atıfta bulunur.Türkçe AdıKayalık Gerbili, Wagner Gerbili.Taksonomik DurumGeçmişte Dipodillus cinsi altında sınıflandırılmış olsa da (Örn: Dipodillus dasyurus), günümüzde genellikle Gerbillus cinsi içinde, monotipik (tek tür) bir tür olarak kabul edilmektedir. Kromozom sayısı 2n=60 ve fundamental kol sayısı FN=66−70'dir.

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Dağılım: Orta Doğu, Arap Yarımadası (Yemen dahil), Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Irak, Mısır (Sina) ve marjinal olarak Türkiye'nin güneyi (Kilis ve Hatay illeri) sınırları içinde yayılmıştır. Türkiye'deki kayıtları sınırlıdır ve bu, türün batıdaki en uç yayılış sınırıdır.
• Habitat: Adının aksine, saf kumlu çölleri değil, daha çok kayalık tepeleri, kurak ve yarı kurak bozkır bölgelerini tercih eder.
• Türkiye'de: Özellikle kayalık yamaçlarda, fakir toprak ve bitki örtüsüne sahip bazaltik veya volkanik kaya akıntısı (Leçelik) alanlarında bulunurlar. Kumlu topraklardan kaçınır.
• Fiziksel Özellikler:
• Boyut: Orta büyüklükte bir gerbil türüdür. Baş-vücut uzunluğu 70−110 mm, kuyruk uzunluğu ise 85−140 mm'dir.
• Kuyruk: En belirgin özelliği, vücut uzunluğundan belirgin şekilde daha uzun olan kıllı ve püsküllü kuyruğudur (Vücut uzunluğunun %122-%155'i).
• Kürk: Açık gri-sarı tonlarında yoğun ve uzun bir kürke, saf beyaz karın bölgesine sahiptir. Göz çevresinde ve kulak arkasında beyaz lekeler bulunur.
• Ayaklar: Arka ayak tabanları çıplaktır (tüysüz).
• Davranış ve Üreme:
• **Gececil (Noktürnal)**dirler. Yuvaları basitten (1-3 girişli) karmaşığa (4-5 girişli ve yuva odacıklı) değişir.
• Üreme: Doğada neredeyse tüm yıl boyunca (genellikle Ocak-Eylül arası) ürer. Gebelik süresi 18−22 gün, yavru sayısı 3−9 arasında değişir (ortalama 5.66).
• Sosyal Yaşam: Erkeklerin aktif olduğu ventral bir salgı bezi vardır. Erkeklerin yaşam alanları (home range) dişilerden daha büyüktür ve bu alanlar büyük ölçüde üst üste biner.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Gerbillus dasyurus, geniş bir coğrafi alana yayılması ve genel olarak bol bulunması nedeniyle küresel düzeyde Asgari Endişe (Least Concern - LC) kategorisinde yer almaktadır.

• Durumun Açıklaması: Popülasyonunun büyük bir kısmı istikrarlıdır ve yakın gelecekte neslinin tükenme riski düşüktür. Ancak Türkiye gibi yayılımın uç sınırlarında bulunan popülasyonlar yerel olarak izlenmektedir.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik ve Ekolojik Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ (Kum Tercihi Miti): Tüm gerbiller, klasik çöl imgelerindeki gibi yumuşak ve geniş kum tepelerinde yaşar.
• Gerçeklik: Hayır. Ahmet Taşçı'nın aktardığı üzere, Wagner Gerbili (G. dasyurus) aksine kumluk alanlardan kaçınır ve özellikle kayalık yamaçlar, sert toprak ve volkanik kayaç içeren bölgeleri tercih eder. Bu tür, kumlu topraklarda yaşayan diğer gerbil türlerinden ekolojik olarak farklılaşmıştır ve kayalık ortama adaptasyonu onu eşsiz kılar. Türkiye'deki Hatay ve Kilis kayıtlarının volkanik 'Leçelik' alanlarından gelmesi bu gerçeği doğrular.
• DOĞRU (Cinsel Boyut Farkı Gerçeği): Erkek ve dişi Wagner Gerbilleri arasında boyut ve ağırlıkta belirgin cinsel farklılıklar mevcuttur.
• Gerçeklik: Evet. Yapılan çalışmalar, erkeklerin baş-vücut uzunluğu bakımından dişilerden önemli ölçüde daha küçük, ancak ağırlıkça daha ağır olduğunu göstermiştir. Bu, yaban hayatı biliminde nadir görülen ve cinsel seçilim dinamikleri açısından ilginç bir bulgudur.
• Folklorik Bilgi: Çöl ve kayalık alanların zorlu ortamlarında yaşadığı için, bu tür gerbiller, özellikle Arap Yarımadası'nda "Kayalıkların Çevik Ruhları" olarak adlandırılırdı. Hızlı hareket etme ve anında kaybolma yetenekleri, onların doğaüstü bir çevikliğe sahip olduğuna, kurak arazideki zorlukların üstesinden gelmenin bir sembolü olduğuna inanılmasına yol açmıştır. Püsküllü, uzun kuyruğu ise genellikle hız ve dengeyi temsil etmiştir.

Kaynak:

• Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi (Habitat Tercihi ve Morfolojik Farklılıklar Üzerine Bilimsel Yaklaşım)
• IUCN Red List (2021) - Gerbillus dasyurus (Korunma Durumu)
• DergiPark & ResearchGate (Türkiye'den Hatay ve Kilis kayıtları, karyotip 2n=60, habitat tercihleri)
• Plazi TreatmentBank (Morfolojik ölçümler ve dağılım)