Aphidoidea
Üst Familya: Aphidoidea Latreille, 1802
(Aphidoidea – Yaprak Bitleri Üst Familyası)
Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar
Alt takım: Sternorrhyncha – Sakin beslenen yarımkanatlılar
Latince Adın Anlamı
- Aphis: (Yunanca kökenli) "emici", "yumuşak bedenli parazit"
- -oidea: “üst familya” eki
- Anlamı: “Emici parazit benzeri canlıları içeren grup”
- Bitkilerin özsuyunu emerken pasif duran, küçük, narin vücutlu böcekleri tanımlamak amacıyla verilmiştir.
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia – Hayvanlar
- Şube: Arthropoda – Eklem Bacaklılar
- Sınıf: Insecta – Böcekler
- Takım: Hemiptera – Yarımkanatlılar
- Alt takım: Sternorrhyncha
- Üst familya: Aphidoidea
Başlıca familyaları:
- Aphididae – En geniş familya, yaygın yaprak bitleri
- Adelgidae – İğne yapraklı ağaçlara özgü türler
- Phylloxeridae – Bağcılıkta bilinen kök zararlıları
Genel Özellikler
- Aphidoidea üyeleri, çok küçük (1–5 mm) boyutlarda, yumuşak vücutlu, genellikle yeşil, sarı, siyah veya pembe tonlarında olabilirler.
- Delici-emici ağız yapısına sahiptirler (bitki özsuyunu emerler).
- Sifon (cornicle) adı verilen arka vücut çıkıntıları, tanısal özelliktir.
- Bazı türlerde kanatlı ve kanatsız formlar (dimorfizm) aynı tür içinde bulunur.
- Balözü (honeydew) salgılayan bireyler, karıncalar ile simbiyotik ilişki kurabilir.
- Çoğu tür koloni halinde yaşar ve hızlı çoğalır.
Habitat ve Yayılım
- Tüm dünyada yaygındır, özellikle ılıman ve subtropikal iklimlerde çok sayıda türe rastlanır.
- Neredeyse tüm bitki gruplarında yaşayabilirler: ağaçlar, çalılar, otsular, kültür bitkileri, tarla ürünleri.
Türkiye’de Görülen Başlıca Cins ve Türler:
- Aphis fabae – Fasulye yaprak biti
- Myzus persicae – Şeftali yaprak biti (çok vektör tür)
- Brevicoryne brassicae – Lahana biti
- Macrosiphum rosae – Gül biti
- Cinara spp. – Çam ve köknar üzerinde yaşayan büyük yaprak bitleri
Görüldüğü şehirler: Tüm Türkiye, özellikle tarım alanlarında ve şehir içi peyzajlarda yaygındır.
İnsana Zararlılık Durumu
- İnsan için doğrudan zararlı değildir.
- Isırmaz, sokmaz, zehir taşımaz.
- Ancak bitkiler için ciddi zararlılardır:
- Beslenme zararı (özsu kaybı, yaprak kıvrılması)
- Siyah mantar (sooty mold) gelişimine neden olan balözü üretimi
- Virüs vektörlüğü (ör. Myzus persicae, yaklaşık 100 bitki virüsünü yayabilir)
Beslenme ve Ekoloji
- Fitofag (bitki özsuyu ile beslenen) böceklerdir.
- Beslenme hedefi genellikle floem dokusudur (bitkide şeker taşıyan sistem).
- Fazla şekerli sıvıyı dışkı olarak balözü şeklinde salarlar.
- Bu balözü, karıncalar ve bazı mantar türlerinin ilgisini çeker (dolaylı zararlı etkiler).
- Ekolojik dengede, karınca-popülasyonlarının desteklenmesi gibi etkileri olabilir.
Üreme Bilgisi
- Çoğu türde partenogenez (eşeysiz üreme) ve vivipari (canlı doğurma) görülür.
- Bir dişi tek başına yüzlerce yavru üretebilir.
- Kanatlı formlar genellikle koloni aşırı kalabalıklaştığında veya ortam koşulları değiştiğinde ortaya çıkar.
- Yılda birden fazla döl verirler (polivoltin).
Zehir Durumu
- Zehirli değildir.
- Ancak taşıdığı fitopatolojik virüsler nedeniyle dolaylı olarak çok büyük ekonomik zararlara yol açabilir.
- Salgıladıkları balözü, mantarların tutunup çoğalmasına neden olur.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: Yaprak bitleri ısırır ve kan emer.
- Gerçek: Bitki özsuyu ile beslenirler, insanlara zarar veremezler.
- Efsane: Yalnızca sebze bitkilerinde bulunurlar.
- Gerçek: Ağaçlardan çiçeklere kadar yüzlerce bitki türüne yerleşebilirler.
- Efsane: Her zaman yeşildirler.
- Gerçek: Renkleri türlere göre yeşil, siyah, kırmızı, sarı veya pembe olabilir.
- Efsane: Sifonları iğne gibidir.
- Gerçek: Sifonlar salgı kanallarıdır; saldırı organı değildir.
- Efsane: Koloni oluşunca öldüklerinde popülasyon biter.
- Gerçek: Partenogenez ve hızlı döngü nedeniyle koloniler hızla yenilenebilir.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
- Blackman, R.L. & Eastop, V.F. (2020). Aphids on the World’s Plants
- Gullan, P.J. & Cranston, P.S. (2021). The Insects: Structure and Function
- Türkiye Bitki Koruma Dergisi
- van Emden, H.F. & Harrington, R. (2007). Aphids as Crop Pests
- Fauna Europaea (2024 güncel taksonomik kayıtlar)







