Agamidae – Ejder Kertenkeleleri Familyası: Sistematik, Morfolojik ve Ekolojik Değerlendirme

1. Genel Tanım

Agamidae, Squamata takımına bağlı, tropikal ve subtropikal bölgelerde yayılım gösteren, büyük ölçüde diurnal (gündüzcü), görsel iletişime ve fiziksel gösterilere dayalı davranışlar sergileyen orta–büyük boyutlu kertenkelelerden oluşan bir familyadır. Yaklaşık 60 cins ve 500+ tür içerir.

2. Sistematik Konum

KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeChordataSınıfReptiliaTakımSquamataAlt TakımSauria (Lacertilia)FamilyaAgamidae

3. Coğrafi Yayılım ve Türkiye Bağlantısı

Agamidae familyası:

• Afrika, Orta Asya, Güneydoğu Asya, Avustralya ve bazı Avrupa bölgelerinde yaygındır.
• Türkiye’de doğal olarak 1 tür bulunur:

Stellagama stellio – Dikenli Kertenkele / Anadolu Ejderi

• Akdeniz ve Ege Bölgelerinde yaygın
• Kayalık alanlar, taş duvarlar ve antik yapılar üzerinde görülür
• Gündüzcül, güneşlenmeyi sever
• Erkekler bölgeci davranış gösterir, kafa sallama ve vücut şişirme ile rakiplerine sinyal verir

4. Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaKafa yapısıÜçgen ve geniş; göz çevresi kalkıkGövdede dikenKuyruk ve sırt boyunca belirgin pullar / dikenli yapıKuyrukGüçlü ve savunmada kullanılırBacaklarKuvvetli; çoğu tür hızlı koşucudurRenklenmeErkeklerde üreme döneminde daha canlı renklerBoyutTürkiye türü 25–35 cm’ye kadar çıkabilir

5. Ekolojik Özellikler ve Davranış

• Aktiflik: Diurnal (gündüz aktif), sabah ve akşam saatlerinde daha yoğundur
• Beslenme: Omnivor eğilimlidir; böcek, örümcek, nadiren bitki parçaları tüketilir
• Termoregülasyon: Güneşlenme, taş üstünde bekleme yaygındır
• İletişim: Görsel davranışlar baskındır (kafa sallama, vücut şişirme, kuyruğu titreştirme)
• Üreme: Dişi toprağa 6–15 yumurta bırakır, genellikle yılda 1–2 kez

6. Türkiye’deki Tek Tür: Stellagama stellio

ÖzellikBilgiTürStellagama stellioTürkçe AdıDikenli kertenkele / Anadolu ejderiDağılımAkdeniz, Ege; Göller Yöresi dahilHabitatKayalık alan, taşlık bahçeler, eski yapılarKoruma DurumuYerel olarak bol, ancak habitat tahribatı tehdidi altındadır

7. Bilimsel ve Kültürel Önemi

• Vücut diliyle iletişim üzerine davranış araştırmalarında örnek türlerdendir
• Türkiye kültüründe "kaya kertenkelesi" olarak da bilinir; zararsızdır
• Çölleşmeye uyum sağlama kabiliyeti yüksektir
• UV ışığı algısı yüksektir; bölgesel işaretleşmelerde UV desenler rol oynar

8. Tehditler ve Koruma

Tehditler:

• Turizm baskısı ve kıyı yapılaşması
• Yıkılan taş duvarlar, antik yapılar
• Evcil hayvanlar (özellikle kediler) tarafından avlanma
• Haşere ilaçları (dolaylı böcek kaybı)

Koruma:

• Türkiye’de koruma altındadır (Bern Sözleşmesi dahilinde)
• Tarım dışı taşlık alanların korunması popülasyonlar için önemlidir
• Gözlem ve eğitim amaçlı yaygın şekilde tanıtılmalıdır

Kaynakça

1. Baran, İ. & Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası
2. Tok, C.V. et al. (2006). Stellagama stellio Üzerine Morfolojik Gözlemler
3. Uetz, P. et al. – Reptile Database
4. Arnold, E.N. (2002). Reptiles and Amphibians of Europe
5. IUCN Red List