Anguidae

Anguidae – Cam Kertenkeleleri ve Akrabaları: Sistematik, Morfolojik ve Ekolojik Değerlendirme

1. Genel Tanım

Anguidae, Squamata takımına bağlı, çoğu uzun gövdeli, pullu, bazen bacaksız (yılan benzeri) ve zırhlı deri yapısına sahip kertenkeleleri içeren bir familyadır. Özellikle yarı-bacaksız ya da tamamen bacaksız olan türler, halk arasında sıkça yılan sanılır.

2. Sistematik Konum

KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeChordataSınıfReptiliaTakımSquamataAlt TakımSauria (Lacertilia)FamilyaAnguidae

3. Coğrafi Dağılım ve Türkiye Bağlantısı

Avrupa, Kuzey Afrika, Asya ve Kuzey Amerika’da yaygındır.
Türkiye’de bir doğal tür yaşamaktadır:

Pseudopus apodus – Kırmızı Cam Kertenkelesi (Eski adıyla Ophisaurus apodus)

Ege, Marmara, İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yaşar
Genellikle yılan sanılır, ancak kertenkelelerin tüm anatomik özelliklerini taşır
Bacakları tamamen körelmiştir
Vücudu kalın ve 100 cm’ye kadar uzunlukta olabilir

4. Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaBacaklarÇoğu türde körelmiş ya da tamamen yokturKaburga ve pul yapısıKemiksi, zırhlı bir yapıdadır; segmentlidirDeriSert ve pullu, sık sık segmentlere ayrılmış görünürGöz kapaklarıVardır – yılanlardan ayırt etmenin yollarından biriKulak açıklığıDış kulak deliği mevcutturKuyrukÇok uzun ve kopmaya meyilli (ototomi), genellikle vücuttan daha uzunYılanlarla farkıGöz kırpabilir, kulak deliği vardır, yutma sırasında çene açısı sınırlıdır

5. Ekoloji ve Davranış

Habitat: Açık çayırlıklar, taşlıklar, tarla kenarları, bağ ve bahçeler
Aktiflik: Gündüzcül (diurnal), bazen alacakaranlıkta da aktiftir
Beslenme: Böcek, salyangoz, yumurta ve küçük omurgalılar (fare yavruları)
Savunma: Kuyruk koparma, koku yayma, yılan gibi kıvrılma
Üreme: Yumurta bırakırlar; bazı türlerde doğrudan yavru gelişimi (ovoviviparizm)

6. Ekolojik Rol

Tarımsal alanlarda salyangoz ve haşere kontrolünde etkilidir
Orta besin zincirinde yer alır (hem av hem yırtıcı)
Toprak yüzeyine yakın yaşayan türlerin mikrohabitat sağlığı göstergesi olduğu düşünülür

7. Tehditler ve Koruma

Tehditler:

Yılan sanılarak öldürülme (en yaygın tehdit)
Yol ölümleri (özellikle kırsalda)
Habitat kaybı (tarıma açılan alanlar, kimyasal ilaçlar)
Kırılan kuyrukların yenilenmesi uzun sürer, savunma zayıflar

Koruma:

Türkiye’de Pseudopus apodus koruma altındadır (Bern Sözleşmesi Ek II)
Bilinçlendirme kampanyaları önerilir: "Yılan değil, zararsız kertenkele"
Tarım alanlarındaki habitat adalarının korunması gereklidir

8. Bilimsel ve Evrimsel Önemi

Anguidae familyası, yılan benzeri vücut evrimini gösteren kertenkele gruplarının başında gelir
Hem bacaklı hem bacaksız evrimsel geçiş formlarına sahiptir
Kuyruk yenilenmesi ve vücut zırhı araştırmalarında model gruptur
Avrupa–Asya geçişindeki biyocoğrafik bariyerleri incelemek için ideal türlerdir