Sauria

Sauria – Kertenkeleler ve Akrabaları: Taksonomik, Morfolojik ve Evrimsel Bir Bakış

1. Genel Tanım

Sauria, modern sınıflandırmalarda farklı anlamlarda kullanılan bir terimdir. En yaygın iki anlamı:

Geleneksel anlamda (parafiletik): Tüm kertenkele türlerini (Lacertilia) kapsar ve yılanlardan ayrılır.
Modern filogenetik anlamda (monofiletik): Yılanlar (Serpentes) ve kertenkeleler dahil olmak üzere tüm Squamata üyelerini kapsayan bir üst grup.

Ancak birçok literatürde Sauria = kertenkeleler şeklinde kullanılmaya devam edilmektedir.

2. Sistematik Konum (Geleneksel)

KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeChordataSınıfReptiliaTakımSquamataAlt TakımSauria (Lacertilia)

Not: Bazı modern sistematikçiler, “Sauria”yı lepidosauria ve archosauria'yı kapsayan klad anlamında kullanır. Ancak burada geleneksel “kertenkeleler grubu” anlamında ele alıyoruz.

3. Coğrafi Dağılım ve Türkiye Biyoçeşitliliği

Sauria, karasal habitatlara büyük ölçüde uyum sağlamıştır. Türkiye, hem Avrupa hem Asya elementlerini barındıran zengin bir Sauria faunasına sahiptir.

Türkiye'de yaygın bazı cins ve türler:

Cins/TürTürkçe AdıYayılımLacerta trilineataYeşil kertenkeleBatı ve Güney AnadoluAcanthodactylus spp.Parmaklı kertenkelelerGüneydoğu AnadoluOphisops elegansÇizgili kertenkeleTüm AnadoluStellagama stellioDikenli kertenkele (Agamidae)Ege, AkdenizMediodactylus kotschyiKotschy gekosu (Gekkonidae)Marmara, EgeAblepharus kitaibeliiParlak kertenkeleKaradeniz, İç Anadolu

4. Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaVücutİnce ve uzun, genellikle dört bacaklıKuyrukÇoğunda kopabilir ve yeniden büyüyebilir (ototomi)GözGenellikle hareketli göz kapağı vardırPullarKeratinize, yer yer pürüzlüÇene yapısıGüçlü çene kasları, dişler genellikle eşit boydaBoyut3 cm'den 90 cm'ye kadar türler vardır

5. Ekoloji ve Davranış

Aktivite: Gündüzcül (diurnal) çoğunlukla; nadiren gececi türler vardır
Termoregülasyon: Sıklıkla güneşlenme, taş üstünde bekleme davranışı
Beslenme: Böcekçil, nadiren otçul veya omnivor
Üreme: Yumurtayla (ovipar) ya da bazı türlerde canlı doğum (ovovivipar)
Davranışsal savunma: Kuyruk bırakma, renk değiştirme, kaçış manevraları

6. Ekolojik Rol

Haşere kontrolünde (böcek ve larvaları tüketerek)
Yılanlar, kuşlar, yırtıcı memeliler için besin kaynağı
Ekosistemlerde ara düzeyde trofik basamak işlevi
Gözlem ve çevre sağlığı izleme açısından "bioindikatör" türler

7. Tehditler ve Koruma Durumu

Tehditler:

Habitat kaybı (tarım, inşaat, ormansızlaşma)
Böcek ilacı kullanımı (dolaylı gıda zinciri çöküşü)
Yangınlar ve iklim değişikliği
Evcil hayvanlar (özellikle kedi saldırıları)

Koruma:

Türkiye'deki pek çok tür Bern Sözleşmesi kapsamında korunmaktadır
Avcılığı ve ticareti yasaktır
Tarım ve yerleşim alanlarında habitat koridorları desteklenmektedir

8. Bilimsel ve Evrimsel Değer

Sauria üyeleri, vertebralı evrim çalışmaları için önemli model organizmalardır
Kuyruk rejenerasyonu, davranışsal adaptasyonlar ve pigmentasyon araştırmalarında kullanılır
Modern sürüngen filogenisinin aydınlatılmasında anahtar taksonlardır