Scincoidea – Skink Benzeri Kertenkeleler Üst Ailesi: Sistematik, Morfolojik ve Ekolojik Değerlendirme

1. Genel Tanım

Scincoidea, Squamata (pulllular) takımına bağlı bir üst aile olup, modern sistematikte skinkler (Scincidae) başta olmak üzere, birkaç yakın akraba kertenkele familyasını içerir. Bu üst aile üyeleri genellikle:

• Uzun, silindirik gövdeye,
• Kısa veya körelmiş bacaklara,
• Pürüzsüz, parlak pullara sahiptir.

Genellikle toprakta yaşayan, hızlı hareket eden, ve kuyruk koparma (ototomi) yeteneğine sahip türlerdir.

2. Sistematik Konum

KategoriSınıflamaAlemAnimaliaŞubeChordataSınıfReptiliaTakımSquamataÜst AileScincoidea

Scincoidea Üst Ailesine Dahil Başlıca Familyalar:

FamilyaAçıklamaScincidaeEn geniş familya; “gerçek skinkler”CordylidaeAfrika’ya özgü, zırhlı kertenkelelerGerrhosauridaeAfrika’da yaşayan, ağır zırhlı türlerXantusiidaeOrta Amerika’da yaşayan gececi türler

Türkiye’de yalnızca Scincidae familyası doğal olarak bulunur.

3. Türkiye’de Scincoidea Temsilcileri

Ablepharus kitaibelii – Parlak Kertenkele

• Türkiye’nin batı ve kuzey bölgelerinde yaygın
• Çok küçük ve parlak pullarla kaplı; göz kapağı hareketli değildir
• Yaprak altı, taş altı gibi nemli mikrohabitatlarda yaşar
• Kuyruğunu bırakma (ototomi) savunma mekanizmasıdır
• Gündüz aktif, böcekçildir

Chalcides ocellatus – Benekli Skink

• Güney Anadolu’da yaygındır
• Bacakları kısa, vücut silindirik
• Yüzey altında ya da çalı altlarında yaşar
• Çok hızlı ve gizlenmeye yatkın

4. Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaVücut yapısıUzun ve silindirik; gövde yere yakınBacaklarBazı türlerde kısa ya da tamamen körelmişPullarParlak, pürüzsüz ve overlap şekilde yerleşmişKuyrukKolayca kopabilir, rejenerasyon özelliği yaygınGözBazı türlerde göz kapağı yoktur (şeffaf kornea benzeri yapı)RenklenmeKamuflaja yönelik; kahverengi, yeşilimsi veya benekli desenler yaygındır

5. Ekoloji ve Davranış

• Aktiflik: Gündüzcü (diurnal), bazı türler crepuscular
• Beslenme: Böcekler, larvalar, örümcekler
• Habitat: Nemli taş altı, çalı dibi, gevşek toprak
• Üreme: Hem ovipar (yumurtlayan) hem ovovivipar (canlı doğuran) türler mevcuttur
• Savunma: Kuyruk koparma, yüzey altına kaçış, kamuflaj

6. Ekolojik Rol

• Böcek popülasyonlarını dengeler
• Toprak ekosistemlerinde av–avcı ilişkilerinde önemli konumda
• Genellikle zararsız ve insanlara faydalı canlılardır

7. Tehditler ve Koruma

Tehditler:

• Tarım ilaçları
• Yoğun inşaat ve habitat parçalanması
• Nemli mikrohabitatların (örneğin yaprak döküntüsü) temizlenmesi
• Araç ezilmeleri

Koruma:

• Türkiye’deki Scincoidea üyeleri koruma altındadır (Bern Sözleşmesi)
• Doğal ortamlarının korunması; özellikle kıyı bölgesi taşlık alanların yok edilmemesi önemlidir
• Tarımsal ilaç kullanımının sınırlandırılması önerilmektedir

8. Bilimsel Önemi

• Kuyruk rejenerasyonu üzerine fizyolojik araştırmalarda kullanılmaktadır
• Chalcides ve Ablepharus türleri, mikrohabitat uzmanlığı ve termoregülasyon üzerine model organizmalardır
• Genetik ve taksonomi çalışmalarıyla bölgesel endemizm ve kladistik analizlerde sıkça kullanılır

Kaynakça

1. Baran, İ. & Atatür, M.K. (1998). Türkiye Herpetofaunası
2. Uetz, P. et al. (2024). The Reptile Database
3. Tok, C.V. et al. (2006). Skinklerin Sistematiği ve Yayılışı Üzerine Notlar
4. IUCN Red List
5. Vitt, L.J. & Pianka, E.R. (2004). Lizards: Windows to the Evolution of Diversity