Schizophyllum commune
Schizophyllum commune – Yarık Lamelli Mantar
(Dünyanın en yaygın rastlanan makromantar türlerinden biridir. Küçük, böbrek şeklindeki şapkası ve karakteristik olarak yarık lamelleri ile tanınır. Ahşap üzerinde saprotrofik olarak büyür ve ekstrem koşullara karşı yüksek direnç gösterir.)
(Ölü odun yüzeylerinde sık rastlanan, küçük yapılı ama genetik ve fizyolojik özellikleriyle dünya genelinde bilim insanlarının dikkatini çeken bir bazidiyumlu mantar türüdür.)
Latince Adın Kökeni ve Anlamı
- Schizo-: Eski Yunanca “σχίζειν” (schizein) → “yarık, bölünmüş”
- -phyllum: Latince “phyllum” → “yaprak” (burada “lamel” anlamında)
- commune: Latince “genel, yaygın, ortak”
- 🔍 Tam anlamıyla “yaygın yarık lamelli mantar” ifadesine denk gelir. Bu adlandırma hem türün dünya çapındaki yaygınlığına hem de ayırt edici yarık lamel yapısına işaret eder.
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Fungi (Mantarlar)
- Şube: Basidiomycota (Bazidiyumlu mantarlar)
- Sınıf: Agaricomycetes
- Takım: Agaricales
- Familya: Schizophyllaceae
- Cins: Schizophyllum
- Tür: Schizophyllum commune Fr., 1815
Yayılış ve Habitat
- Doğal Yayılış: Tüm kıtalarda (Antarktika hariç) yaygındır; kozmopolit türdür
- Türkiye’deki Durumu: Türkiye'nin hemen her bölgesinde, özellikle ormanlık alanlarda, nemli kütük ve ölü ağaç kabuklarında görülür
- Habitat:
- Ölü ve çürümekte olan ağaçlar (özellikle yaprak döken türler)
- Parklar, bahçeler, kereste yığınları
- Tropikalden ılıman bölgelere kadar çok geniş iklim yelpazesi
Morfolojik Özellikler
➤ Şapka:
- Boyut: 1–5 cm çapında
- Şekil: Böbrek ya da yelpaze şeklinde
- Yüzey: Kadifemsi, gri-beyazdan kahverengiye değişen tonlarda
- Kenar: İnce, dalgalı ve kıvrık
➤ Lameller:
- Ayırıcı Özellik: Lameller uzunlamasına yarıktır – bu, cinsin tanı koydurucu özelliğidir
- Renk: Beyazımsı
- Lameller nemli havada açılır, kuraklıkta tekrar kapanır (higroskopik davranış)
➤ Sap:
- Genellikle bulunmaz ya da çok kısa
- Kenardan tutunan (resupinat-efüzej yapıda)
➤ Spor Baskısı:
- Beyaz
Mikroskobik Özellikler
- Bazidyumlar: Tetra-sporik (dört spor üretir)
- Sporlar: Eliptik, pürüzsüz, renksiz
- Mantar Miselyumu: Üç nükleuslu hücrelere sahip olabilir (trinikleat yapılar), bu durum laboratuvar incelemelerinde dikkat çeker
Yaşam Döngüsü ve Ekolojik Rol
- Beslenme Tipi:
- Saprotrofik – ölü ağaç dokularını ayrıştırır
- Nadiren oportunistik patojenik davranış gösterebilir (özellikle bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde)
- Ekosistem Rolü:
- Lignin ve selüloz yıkımı yaparak orman ekosisteminde madde döngüsüne katkı sağlar
- Ölü odunların ayrışmasında önemli rol oynar
İnsanla Etkileşim
➤ Tıbbi Önemi:
- S. commune, nadiren de olsa insanlarda mantar enfeksiyonlarına (mikoslara) yol açabilir:
- Sinüzit, bronkopulmoner enfeksiyonlar, kulak enfeksiyonları gibi durumlar
- Bu durumlar genellikle bağışıklığı baskılanmış hastalarda görülür
Yenilebilirlik:
- Yenilmez; mantar yapısı çok serttir
- Besin olarak tüketilmez, fakat biyoaktif bileşenleri nedeniyle araştırma konusudur
Bilimsel Notlar
- Genetik olarak son derece esnektir; dünya genelindeki örnekler arasında yüksek genetik çeşitlilik tespit edilmiştir
- Islanıp kuruduktan sonra yeniden sporlamaya devam edebilmesi, onu çevresel strese karşı oldukça dirençli kılar
- Lamellerin yarık yapısı sayesinde hava sirkülasyonunu artırır, bu da spor yayılımını optimize eder
- Bazı kaynaklarda bu türün biyoteknolojik uygulamalarda kullanılması üzerine çalışmalar vardır (örneğin lignin yıkımı, biyobozunur malzemeler vs.)
İlginç Bilgiler
- Dünyanın en yaygın makromantar türü olarak kabul edilir. Antarktika dışında her kıtada kaydedilmiştir.
- İnsanlarda hastalık yapabilen ilk "makro" mantar türlerinden biridir. (Özellikle sinüs ve akciğer enfeksiyonları)
- Kuruyup yıllarca bekledikten sonra bile, tekrar nemle karşılaşınca yeniden canlılık kazanabilir – bu özelliğiyle kuraklığa dayanıklılık açısından eşsizdir.
- NASA tarafından uzayda büyütülen ilk mantar türlerinden biridir. Uzayda sporlamaya ve büyümeye devam ettiği belgelenmiştir.
- Japonya’da yapılan bir çalışmada, Schizophyllum commune miselyumlarının basit karar alma davranışı gösterebildiği (örneğin birden fazla yönden gelen besine yönelmede seçici olduğu) raporlanmıştır.
- Ahşap yıkımında etkinliği nedeniyle biyobozunur yapı malzemeleri üretiminde ve mantar-tabanlı biyokompozitlerde deneme amaçlı kullanılmaktadır.
