Microtus irani

Microtus irani, adından da anlaşılacağı gibi esas olarak İran ile ilişkilendirilen, ancak dağılımı Doğu Anadolu ve Levant bölgesine kadar uzanan bir tarla faresi türüdür. Taksonomik olarak sosyal tarla fareleri (Sumeriomys alt cinsi) grubunun karmaşık üyelerinden biri olup, bölgedeki biyolojik çeşitlilik çalışmalarının odak noktasıdır.

I. Taksonomik Sınıflandırma ve İsimlendirme

Bilimsel AdıAçıklama / NotTakım (Order)RodentiaKemirgenlerAile (Family)CricetidaeVoller ve Tarla FareleriAlt Aile (Subfamily)ArvicolinaeTarla Fareleri ve VollerCins (Genus)MicrotusTarla Fareleri CinsiAlt Cins (Subgenus)SumeriomysSosyal Tarla FareleriTür (Species)M. iraniİran Tarla FaresiTanımlayanThomas, 1921Latince Anlamıirani, türün ilk tanımlandığı ve ana yayılış gösterdiği coğrafi bölge olan İran'a atıfta bulunur.Türkçe Adıİran Tarla Faresi.Taksonomik DurumBu tür, özellikle Microtus schidlovskii (Ermenistan'ın dağlık bölgelerinde bulunur) ve diğer sosyal fare türleri ile yakından ilişkilidir ve taksonomik konumu bilimsel çalışmalarda halen değerlendirilmektedir. Türkiye'nin doğu bölgelerinde yeni kayıtları mevcuttur.

II. Morfolojik ve Ekolojik Özellikler

• Dağılım: İran, Doğu Türkiye (yeni kayıtlarla), Lübnan (bazı popülasyonlar) ve çevresindeki bölgeler.
• Türkiye'deki Yayılış: Türkiye'de daha çok Doğu Anadolu bölgesindeki yüksek rakımlı alanlardan rapor edilmiştir. Bu kayıtlar, türün yayılış alanının daha önce düşünülenden daha batıya uzandığını göstermektedir.
• Habitat:
• Yüksek rakımlı otlaklar, dağlık stepler ve kayalıkların yakınındaki açık, kurakçıl alanları tercih eder.
• Sosyal Yaşam: Ait olduğu Sumeriomys alt cinsi üyeleri gibi, genellikle sosyal bir yaşam sürerler ve geniş, karmaşık yeraltı tünel sistemlerinde koloniler halinde yaşama eğilimindedirler. Bu sosyal yaşam biçimi, zorlu yüksek rakım ve kurak step koşullarında hayatta kalmalarına yardımcı olur.
• Fiziksel Özellikler:
• Tipik bir sosyal tarla faresi görünümüne sahiptir; kısa kuyruk, kısa kulaklar ve yoğun, yumuşak bir kürke sahiptir. Bu özellikler, kazıcı (fosorial) yaşam tarzına uyum sağlamasını kolaylaştırır.
• Beslenme: Esas olarak otçuldur; yer üstü otları, tohumlar ve yeraltı besin kaynakları (kök ve yumrular) ile beslenir.

III. Korunma Durumu (IUCN Red List)

Microtus irani türünün, taksonomik karmaşıklığı ve bölgesel yayılışındaki kesin sınırların belirsizliği nedeniyle IUCN Kırmızı Listesi'ndeki mevcut durumu Yetersiz Veri (Data Deficient - DD) veya Değerlendirilmemiş (Not Evaluated) kategorilerine yakın olabilir.

• Durumun Açıklaması: Dağılımının büyük bir kısmı İran'da bulunmakla birlikte, Türkiye'deki yeni kayıtlar popülasyonun izlenmesi gerektiğini göstermektedir. Dağlık step habitatlarının aşırı otlatma ve tarım faaliyetleri nedeniyle bozulması, potansiyel bir tehdit oluşturabilir.

IV. Yanlış Bilinen ve Doğru Bilinen Mitolojik ve Ekolojik Bilgiler

Bu başlık altındaki bilgiler, Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi referansı ile sunulmuştur:

• YANLIŞ (Yanıltıcı İsim Miti): Adı "İran Tarla Faresi" olduğu için yayılış alanı yalnızca İran topraklarıyla sınırlıdır.
• Gerçeklik: Hayır. Ahmet Taşçı'nın gözlemlediği gibi, türlerin adı her zaman yayılış alanının tamamını yansıtmaz. Microtus irani, son yıllarda Doğu Anadolu'dan alınan yeni kayıtlarla, popülasyonlarının İran'dan komşu ülkelere, dolayısıyla Türkiye'ye de yayıldığı anlaşılmıştır. Bu durum, Türkiye'nin biyocoğrafik açıdan kritik bir geçiş bölgesi olduğunu ve İran-Turan faunasından izler taşıdığını bilimsel olarak destekler.
• DOĞRU (Taksonomik Gizem Gerçeği): M. irani, Anadolu ve Kafkasya'daki diğer gizemli sosyal fare türleriyle büyük bir taksonomik karmaşa içindedir.
• Gerçeklik: Evet. M. irani ve onunla ilişkili türler (M. schidlovskii, M. socialis) morfolojik olarak birbirine çok benzerler. Bu türlerin ayrımı sadece morfoloji ile değil, karyotip ve DNA analizleriyle yapılabilmektedir. Bilim insanları, bu sosyal fare grubunun evrimsel tarihini ve türler arasındaki kesin sınırları hala araştırarak bölgedeki karmaşık biyolojik çeşitliliği çözmeye çalışmaktadırlar.
• Folklorik Bilgi: İran ve Doğu Anadolu'nun yüksek platolarında yaşayan bu tarla faresi, bölgenin kadim kültürlerinde "Dağın Kileri" kavramıyla ilişkilendirilmiştir. Bu fareler, yeraltındaki tünel sistemlerinde tohumları ve yiyecekleri depolama becerileri sayesinde, kışın en zorlu koşullarında bile hayatta kalmanın ve yerin bereketini korumanın sembolü olarak görülmüştür.

Kaynakların Geniş Kapsamlı Derlemesi

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kullanılan Harici Kaynaklar

• ResearchGate (Thomas, 1921): Türün otoritesi, Microtus schidlovskii gibi türlerle taksonomik ilişkisi ve Doğu Türkiye'den elde edilen yeni kayıtları.
• Genel Biyolojik Veriler: Türün Sumeriomys (sosyal tarla fareleri) alt cinsi üyesi olması, yayılış alanı (İran, Doğu Türkiye, Lübnan) ve habitat tercihi (yüksek rakımlı stepler).
• IUCN Red List: Korunma durumu (yetersiz veri veya değerlendirilmemiş kategorilerde olma olasılığı).