Boloria graeca 

Boloria graeca

Boloria graeca (Yunan Menekşe Kelebeği / Grecian Fritillary)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Heliconiinae (Menekşe Kelebekleri) alt familyasına ait olan Boloria graeca, "Yunan Menekşe Kelebeği" veya İngilizce'de "Grecian Fritillary" olarak bilinen, Avrupa'nın yüksek dağlık bölgelerine özgü bir kelebek türüdür. Alpin çayırlar ve dağ yamaçları gibi serin ve nemli habitatlarda yaşamaktadır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Boloria graeca, orta büyüklükte, yaklaşık 30-40 mm kanat açıklığına sahip, turuncu-kahverengi tonlarında bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin ana rengi turuncu olup, üzerinde belirgin siyah benekler ve çizgiler bulunur. Bu benekler ve çizgiler, kanatların dış kenarlarına doğru uzanır. Kanat alt yüzeyi ise daha açık renklerde, özellikle arka kanatların alt yüzeyinde yeşilimsi veya mor tonları içeren, belirgin beyaz lekeler ve göz benekleri bulunur. Bu alt kanat deseni, kelebeğin dinlenirken bitki örtüsü üzerinde kamufle olmasına yardımcı olur.

Cinsel dimorfizm hafif derecede belirgin olabilir; dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük ve kanat desenleri biraz daha soluk olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Heliconiinae
Cins (Genus): Boloria
Tür (Species): Boloria graeca (Staudinger, 1870)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Boloria graeca, Avrupa'nın yüksek dağ silsilelerinde, özellikle Pireneler, Alpler, Apeninler, Balkanlar ve Türkiye'deki yüksek dağlarda yayılış gösterir. Dağılımı genellikle yerel ve parçalıdır.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Boloria graeca Türkiye'nin özellikle Doğu Karadeniz, İç Anadolu'nun yüksek kesimleri ve Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki yüksek dağlık alanlardan kaydedilmiştir. Genellikle 1800 metreden 3000 metreye kadar olan yüksek rakımlı Alpin çayır ve subalpin bitki örtüsüne sahip habitatlarda bulunur. Özellikle Kaçkar Dağları ve Toroslar'ın yüksek kesimlerinden kayıtları mevcuttur.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle Alpin ve subalpin çayırlar, nemli dağ yamaçları, orman üst sınırı yakınındaki açık alanlar ve bataklık kenarları gibi serin ve nemli, yüksek irtifa habitatlarını tercih eder. Larvalarının ana konukçu bitkileri çeşitli menekşe (Viola) türleridir; özellikle Viola calcarata (Mahmuzlu Menekşe) ve diğer yüksek dağ menekşeleri bilinmektedir. Ergin kelebekler, bu bölgelerde yetişen farklı dağ çiçeklerinden nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Boloria graeca'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan menekşe türlerinin yapraklarına bırakırlar.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, menekşe yapraklarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle iyi kamufle olmuş, grimsi veya kahverengimsi renktedir. Kışı genellikle gelişmiş tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
Pupa: Kış uykusundan sonra olgunlaşan tırtıllar, ilkbaharda pupa evresine geçerler. Pupa genellikle bitki sapları arasına veya yere yakın bir yere gizlenir.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Boloria graeca genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Haziran sonundan Ağustos ortasına kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi genellikle Temmuz ayına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, hızlı ve çevik uçuşlara sahiptirler. Genellikle güneşli ve rüzgârsız havalarda aktiftirler. Sık sık çiçekler üzerinde nektar alırken veya güneşlenmek için kayalara veya otlara konarken görülebilirler. Erkekler, dişi arayışında bölgelerini savunurlar.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Boloria graeca zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Boloria graeca ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır. Genellikle tıbbi müdahale gerektirmez.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Boloria graeca, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar, ancak en önemli yönü, sınırlı ve spesifik dağılımı nedeniyle koruma açısından hassas bir tür olmasıdır.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan menekşe türleriyle beslenerek yüksek irtifa çayır ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Boloria graeca, IUCN Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Verici (Least Concern - LC)" olarak listelenmiştir. Ancak, bu durum genellikle geniş Avrupa dağılımını yansıtmaktadır. Türkiye'deki popülasyonları için Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiği gibi, yüksek dağ habitatlarına olan bağımlılığı ve yerel habitat kayıpları nedeniyle yerel olarak hassas veya tehdit altında olabilir. Özellikle, alt türler arasında genetik farklılıklar ve yerel adaptasyonlar görülebilir ve bu durum koruma statülerini bölgesel olarak değiştirebilir.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Bozulması: Türün yaşadığı yüksek irtifa çayırlarının ve Alpin bozkırlarının aşırı otlatma, plansız turizm gelişmeleri, madencilik faaliyetleri veya iklim değişikliğine bağlı bitki örtüsü değişimi nedeniyle bozulması en büyük tehditlerdendir.
İklim Değişikliği: Yüksek rakımlı türler, iklim değişikliğinin neden olduğu sıcaklık artışlarına karşı özellikle hassastır. Habitatların daha yüksek rakımlara kayması veya uygun mikrohabitatların azalması, türün yaşam alanını daraltabilir ve dağların zirvelerinde sıkışıp kalmalarına neden olabilir ("mountain-top effect").
Yangınlar: Kuru otlak ve çalılık alanlarda meydana gelebilecek yangınlar, türün tüm popülasyonunu veya yerel kolonilerini yok edebilir.

Boloria graeca, Türkiye'nin ve Avrupa'nın yüksek dağ ekosistemlerinin benzersiz biyoçeşitliliğinin bir parçası olarak, yaşam alanlarının korunması ve sürdürülebilir arazi yönetimi uygulamalarının hayata geçirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: