Vaşak , kedigiller familyasından dört vahşi kediye verilen isimdir. Dört vaşak türü şunlardır: Kanada Vaşak (Lynx canadensis), Avrasya (veya Sibirya) Vaşak (Lynx lynx), Yaban kedisi olarak da bilinen Bobcat (Lynx rufus) ve İspanyol (veya İber) Vaşak (Lynx pardinus). Caracal, bazen Farsça Vaşak veya Afrika Vaşak olarak adlandırılmasına rağmen, bu cinse ait değildir.
İspanyol vaşak nüfusu azalmaya devam ediyor ve dünyanın en çok tehlike altındaki kedilerinden biri. Kanada vaşağı, avlanma, habitat tahribatı ve daha agresif bobcat ile rekabet nedeniyle kuzey Amerika Birleşik Devletleri'nde çok nadir hale geliyor.
Vaşak, hem habitatta hem de avda son derece uyumlu olduğu için tüm yaban kedileri arasında en başarılı olanıdır. İber vaşağı, dünyanın en nadir memelilerinden biridir ve düşük popülasyonu, sınırlı sayıda habitatı ve küçük aralığı nedeniyle dünyanın en çok tehlike altındaki kedi türü olarak derecelendirilir.
Vaşak popülasyonları, kar ayakkabılı tavşanların popülasyon döngüleri ile senkronize olarak yükselir ve düşer. Tavşanlar bol olduğunda, üremek için daha fazla vaşak hayatta kalır ve sayıları artar. Her 10 yılda bir meydana gelen tavşan popülasyonları düştüğünde, birçok vaşak açlıktan ölür.
VAŞAK AÇIKLAMASI
Vaşak, kürk postları iklim aralıklarına göre renk değiştiren orta boy kedilerdir. Dağılımlarına göre güney bölgelerindeki vaşaklar daha kısa tüylü, daha koyu renkli ve daha küçük pençelere sahipken, kuzey bölgelerinde tüyleri daha kalın ve daha açık renklidir (kamuflaj için) ve pençeleri daha büyük ve çok daha dolgundur bunun sebebi soğuk ve kar ile başa çıkmaj içindir.
Tüm vaşak türlerinin göğüslerinde, karınlarında ve bacaklarının iç kısımlarında beyazkuj bulunur. Vaşakların kısa kuyrukları, uzun bıyıkları ve kulaklarının ucunda karakteristik kıl saç tutamları vardır. Vaşaklar, 65 - 130 santimetre uzunluğunda ve yaklaşık 15 - 17 kilogram ağırlığındaki kalın gövdelerini destekleyen uzun ön ve arka bacaklara sahiptir. Vaşağın kuyruk uzunluğu 5 - 16 santimetre arasındadır.
Kanada vaşağı, Avrasya vaşağından daha küçüktür ve rengi daha gridir. Tüm kediler gibi, vaşak da gözlerindeki tapetum lucidum adı verilen ayna benzeri hücre tabakası nedeniyle olağanüstü bir gece görüşüne sahiptir. Retinal reseptör tabakası tarafından emilmeyen ışık, tapetum lucidum'a çarpar ve bir başka absorpsiyon şansı için retinal reseptör tabakasına geri yansır. Bu yüzden kedi gözleri karanlıkta parlar. Hassas bıyıkları, hızlı refleksleri ve keskin işitmeleri de vaşakların geceleri avlanmasına yardımcı olur.
VAŞAK HABİTATI
Vaşak kedileri, yoğun ot, sazlık ve çalılıklarla kaplı soğuk, vahşi alanları ve yüksek rakımlı ormanları tercih eder. Vaşak kedileri, diğer kedigiller arasında açık ara en geniş aralık olan çok geniş aralıklara sahiptir. Vaşak, kaya yarıklarında veya çıkıntıların altında inler yapar. Sert, şiddetli havalarda ve üreme sırasında vaşak mağaralara veya içi boş ağaçlara veya kütüklere sığınır. İber vaşağı insandan korkmuyor gibi görünse de, insanların kalıcı yerleşimlerinin kurulduğu bölgelerde yaşamayacaktır.
VAŞAKLARDA BESENME
Vaşak kedileri etobur, günlük avcılardır ve ren geyiği, karaca, küçük kızıl geyik, karibu, dağ keçisi, kuşlar, kar ayakkabılı tavşan, balık, koyun ve keçi gibi küçük memeliler dahil olmak üzere çok çeşitli hayvanlarla beslenir. Vaşak esas olarak yerde avlansa da, ağaçlara tırmanabilir ve ayrıca diyetine yardımcı olmak için balık yakalayarak yüzebilir. Çekingen bir avcı olmasa da vaşak, diğer etoburlarla karşılaşırsa avına nadiren karşı çıkar ve avını yemeden bırakır. Avrasya vaşağı ormanda yaşar ve geyik gibi toynaklıları yerken, İber vaşağı bodur bitki örtüsünü tercih eder ve esas olarak tavşanları yer. Vaşak, avlarını takip ederek veya pusuya düşürerek avlanır.
VAŞAK DAVRANIŞI
Vaşak kedileri genellikle yalnız yaratıklardır, ancak küçük vaşak grupları bazen birlikte avlanır ve dolaşabilirler. Erkek bölgeleri daha büyüktür ve birkaç dişi bölgesiyle örtüşebilir. Vaşak kedileri çevik tırmanıcılardır ve zamanlarının çoğunu ağaçların dallarında geçirerek daha zayıf memeliler ve karasal kuşlar gibi avlarının altlarından geçmesini beklerler. Vaşak çok sesli hayvanlardır ve inanılmaz çeşitlilikte tıslama, garip uluma sesleri çıkarabilirler.
VAŞAK ÜREME
Vaşak üreme mevsimi kışın sonlarında gerçekleşir. Dişi vaşak yılda bir kez 56-70 günlük bir gebelik döneminden sonra 2-4 yavru doğurur. Yavru kediler doğumda 200 – 300 gram ağırlığındadır. Dişi yavruları 5 ay emzirir, ancak bazı yavru kediler bir aylıkken et yiyebilir.
Erkek vaşak, yavru kedilerin ebeveyn bakımında yer almaz. Yavru kediler ve anneleri, sonraki kış çiftleşme mevsimine kadar birlikte kalır ve kardeşler annelerinden ayrıldıktan sonra bir süre birlikte kalabilirler. Vaşakın ömrü 12 – 20 yıl kadardır.
VAŞAKLARIN KORUMA DURUMU
Vaşak kedilerinin avlanması birçok ülkede yasa dışıdır. İspanyol (İber) Vaşağı kritik bir şekilde tehlikede, nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya ve İspanya ve Portekiz'de 1970'lerden beri herhangi bir bireyin öldürülmesi yasaklanmıştır. 2000 yılında, ABD Balık ve Yaban Hayatı Servisi, Kanada Vaşağını Tehdit Altındaki bir tür olarak belirlemiştir. Vaşaklar, kürkleri için ve çiftçiler tarafından evcil hayvanların yırtıcısı olarak kabul edildikleri için çiftlik hayvanlarını korumak için avlanmaktadır.
Ahmet TAŞÇI
Fotoğraflar
https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/20/wild-lynx-could-be-reintroduced-into-scottish-highlands
https://www.nature.org/en-us/get-involved/how-to-help/animals-we-protect/lynx/
https://www.nytimes.com/2020/04/08/science/lynx-endangered-species.html