Develer(Camelus), kendine özgü kambur sırtlarıyla bilinen, genelde çöl ortamlarında yaşamaya adapte olmuş memelilerdir. Bu canlıların hörgüçleri, yiyecek ve su kaynaklarının kıt olduğu zamanlarda ihtiyaç duydukları besinleri karşılamak için besin (yağ) deposu olan enerji kaynaklarıdır. Bunu uzun süre saklayabilme özellikleri onları inanılmaz yetenekli canlılar hâline getirir.
Genel
Develer, kendine özgü hörgüçleriyle tanınırlar fakat bilinmesi gereken başka özellikleri de vardır. Develerin kum fırtınalarında görüşlerinin etkilenmemesi ve solunum yollarının zarar görmemesi için sahip oldukları özellik; burun deliklerini kapatabilmeleridir.
Ayrıca iki sıra uzun kirpikleri ve üçüncü bir göz kapakları vardır. Her iki yapı da kum fırtınası gibi zorlu ortamlarda gözlerini korumaya yardımcı olur.
Çevrelerindeki yoğun güneş ışığından korunmalarına yardımcı olan kalın kıllara ve çöl tabanının sıcaklıklarına dayanmalarına yardımcı olmak için destekli ayaklara sahiptirler. Çift parmaklı toynaklılardır (toynaklı memeliler).
Develer genellikle 2-2.30 cm yüksekliğinde ve 3-3.30 cm uzunluğa sahiptir ve 1.050 kg ağırlığa kadar da çıkabilirler. Develerin diğer fiziksel belirgin özellikleri arasında uzun bacak, uzun boyun, iri dudak ve çıkıntılı burun vardır.
Yaşam Alanları
Baktriya develeri (çift hörgüçlü) Orta Asya'da yaşarken, tek hörgüçlü develer Kuzey Afrika ve Orta Doğu'da yaşarlar. Vahşi bakteri develeri Güney Moğolistan ve Kuzey Çin'de bulunur. Hepsi tipik olarak çöl bölgelerinde, çayırlar vb. ortamlarda yaşayabilirler.
Develeri aşırı sıcak ortamlarla ilişkilendirsek de yaşam alanları son derece düşük sıcaklık ortamlarını da içerebilir. Kışın daha soğuk zamanlarda kalınlaşan kürkleri, yaz sıcaklarında dökülebilme özelliğine sahiptir. Bu özellik onları birçok ortamda yaşayabilir kılmaktadır.
Beslenme
Develer günlük canlılardır, yani gün boyunca aktiftirler; otlar, dikenli ve tuzlu bitkiler diyetlerini oluşturur. Develer, üst dudaklarının her bir parçasını bağımsız olarak hareket ettirebilecek şekilde bölünmüş bir üst dudak yapısına sahiptir, bu da onların alçakta yatan bitkileri yemelerine yardımcı olur. İneklere benzer şekilde develer de yiyecekleri tekrar çiğnemek için midelerinden ağızlarına kadar getirip geviş getirirler. Develer, diğer memelilerden daha hızlı su içebilir. 10 dakikadan biraz fazla sürede yaklaşık 110 litre su içtikleri düşünülmektedir.
Şöyle bir hikâye anlatıldığı bilinmektedir:
Develerin çölde çok sevdikleri bir diken vardır: Harese. Gördükleri yerde o dikeni koparır çiğnemeye başlarlar, keskin diken devenin ağzında yaralar açar, o yaralardan kan akmaya başlar. Tuzlu kan dikenle karışınca bu tat devenin daha çok hoşuna gider, böylece yedikçe kanar, kanadıkça yer, bir türlü kendi kanına doyamaz ve engel olunmazsa kan kaybından ölür deve.
Hırs, ihtiras, haris gibi kelimeler “harese”den gelir.
Üreme
Develer, bir baskın erkek ve birkaç dişiden oluşan sürüler hâlinde yaşar. Bir erkek devenin en yüksek doğurganlık zamanı, türlere ve yılın çeşitli zamanlarına göre değişebilir. Baktriya develerinde en çok üreme kasım ayından mayısa kadar gerçekleşirken, tek hörgüçlü olanlar yıl boyunca üreme yapabilir. Erkekler genellikle yarım düzine dişi ile çiftleşir, bu bazen bir dönemde 50'den fazla dişiyi bulabilmektedir.
Dişi develerin gebelik süreleri 12 ila 14 aydır. Doğum yapma zamanı geldiğinde anne adayı tipik olarak ana sürüden ayrılır. Yeni doğan develer doğumdan kısa bir süre sonra yürüyebilir; yalnız birkaç haftalık bir sürenin ardından anne ve yavrusu daha büyük sürüye yeniden katılır. Tek doğumlar en yaygın olanıdır ancak ikiz deve doğumları nadir olsa da görülebilmektedir.
Bugünkü Durumu
Baktriya develeri ( Camelus ferus ), IUCN tarafından kritik tehlike altında olarak belirlenmiştir. Bugün yaban hayatında yaşayan tür sayısı 1000 bireyden daha azdır ama evcilleştirilmiş olarak yaşayan 2 milyon adet Baktriya devesi vardır.
İki ana deve türü vardır: Camelus bactrianus ve Camelus dromedarius.
C. bactrianus'un çift hörgüçü varken, C. dromedarius'un tek hörgücü vardır. Üçüncü bir tür olan Camelus ferus , C. bactrianus ile yakından akrabadır ancak bu tür vahşi doğada yaşar.
İnsanlar ve develerin uzun süredir birlikteliği olduğu bilinmektedir. Develer yüzyıllardır sürü hayvanları olarak kullanılmış ve büyük olasılıkla Arap Yarımadası’nda MÖ 3000 ila 2500 yılları arasında evcilleştirilmiş oldukları düşünülmektedir. Develer, çöl yolculuğuna dayanmalarını sağlayan benzersiz özellikleri nedeniyle ticaret, besin ve diğer amaçlar için kullanıldı; bugün de turizm ve kırmızı et ihtiyacının karşılanması için kullanılmaya devam edilmektedir.
Yazı: Ahmet TAŞÇI
Kaynak: Camel.” San Diego Zoo Global Animals and Plants, animals.sandiegozoo.org/animals/camel.
“Camel Breeding.” Breeding Camels, camelhillvineyard.com/camel-breeding.htm.
Fotoğraflar: Jonan Pilet-https://animals.sandiegozoo.org/-https://www.cms.int/-wikimedia-https://adlayasanimals.wordpress.com/