Zygaena filipendulae

Zygaena filipendulae – Altı Benekli Ateş Kelebeği

(Gündüz uçan, parlak metalik mavi-siyah zemin üzerine altı kırmızı beneğiyle tanınan dikkat çekici bir kelebek türüdür. Zehirli yapısı ve aposematik (uyarıcı) renkleriyle bilinir.)

Latince Adın Kökeni ve Anlamı

Zygaena: Eski Yunanca "ζυγαι̂ος" (zygaeos) → “çift kanatlı” anlamına gelir; türün çift kanatlı yapısını vurgular.
filipendulae: Latince Filipendula bitki cinsine atıf yapar (özellikle Filipendula vulgaris – kır kraliçesi); bu türün larvalarının beslendiği bitkilerden biridir.
Tam anlamıyla “Filipendula üzerinde yaşayan çift kanatlı” anlamına gelir.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Arthropoda (Eklem bacaklılar)
Sınıf: Insecta (Böcekler)
Takım: Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Familya: Zygaenidae (Ateş kelebekleri)
Cins: Zygaena
Tür: Zygaena filipendulae (Linnaeus, 1758)

Yayılış ve Habitat

Doğal Yayılış: Avrupa genelinde yaygın; Kafkasya’ya ve Batı Asya’ya kadar uzanır
Türkiye’deki Durumu: Trakya, Batı ve Kuzey Anadolu’da görülür; özellikle yaz aylarında açık çayırlık ve kır alanlarında sıkça gözlenir
Habitat:
Kır çiçekleriyle kaplı yamaçlar
Narin bitkili meralar
Orman açıklıkları ve fundalık kenarları
Genellikle 500–2000 metre arası rakımlarda

Morfolojik Özellikler

➤ Ergin Kelebek:

Kanat Açıklığı: 30–40 mm
Ön Kanatlar: Metalik mavi-siyah zemin, üzerinde 6 parlak kırmızı benek
Arka Kanatlar: Tamamen kırmızı, kenarları siyah çerçeveli
Antenler: Kalın, uçları küttür (çomak biçimli)

➤ Larva:

Sarımsı-yeşil, üzerinde siyah noktalar
Ev sahibi bitkilerin yapraklarıyla beslenir
Genellikle ilkbaharda görülür

➤ Pupa:

Kahverengi ince bir kokon içinde, yaprak ya da sap üzerinde pupa evresine geçer

Ekolojik ve Kimyasal Özellikler

Zehirli mi? Evet.
Hem larva hem de ergin evrede hidrojen siyanür (HCN) salgılayabilir
Bu özellik avcılardan korunmasını sağlar
Aposematik Renklenme: Parlak renkler, zehirliliğe dair uyarı sinyali görevi görür
Kimyasal Savunma: Siyanogenez adı verilen süreçle, vücut dokularında HCN üretimi tetiklenir

İlginç Bilgiler

Bu türün benek sayısı sabittir: Her iki ön kanatta toplam 6 kırmızı benek, bu onu diğer Zygaena türlerinden ayırmada anahtardır.
Diğer çoğu güve gececil iken, Zygaena filipendulae gündüz uçan bir güvedir.
Avrupa genelinde yapılan DNA analizlerinde bu türün birçok lokal varyantı saptanmıştır – özellikle dağlık bölgelerde adaptasyon gösterdiği bilinmektedir.
Japonya ve Almanya’daki davranışsal çalışmalarda, avcı kuşların bu türü bir kez denedikten sonra “öğrenilmiş kaçınma” sergiledikleri gösterilmiştir.
Larvalarının içeriğinden dolayı, bazı biyokimyasal araştırmalarda biyolojik siyanür üretim modelleri için kullanılır.

İnsanla Etkileşim

İnsan için tehlikeli değildir ancak ele alındığında zehirli salgılarla temasta hassas kişilerde hafif cilt tahrişi olabilir
Doğada elle tutulmaması önerilir
Tarım açısından bir zararlı değildir; besin zincirinde kelebekler ve kuşlar arasındaki denge açısından önemli rol oynar

Kültürel ve Bilimsel Notlar

Avrupa’da “Sinyal Kelebeği” olarak bilinir, çünkü ekosistemde kimyasal savunma ve renk uyarısı üzerine çalışan pek çok davranışsal deneyde model tür olarak kullanılmıştır
Bazı Avrupa halk inançlarında kırmızı benekli kelebekler, “ölüm habercisi” ya da “zehirli çiçeklerin ruhu” olarak yorumlanmıştır
Almanca'da yaygın adı: Sechsfleck-Widderchen (“Altı benekli boynuzlu kelebek”)