Acanthodactylus boskianus

Acanthodactylus boskianus – Bosk’ın Diken Parmaklı Kertenkelesi

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia – Hayvanlar

Şube: Chordata – Kordalılar

Sınıf: Reptilia – Sürüngenler

Takım: Squamata – Pulllular

Alt takım: Lacertilia – Kertenkeleler

Familya: Lacertidae – Gerçek kertenkeleler

Cins: Acanthodactylus

Tür: Acanthodactylus boskianus (Daudin, 1802)

Latince Adın Anlamı

boskianus, Fransız doğa bilimci Carl Ludwig Willdenow’un öğrencisi Johann Michael Friedrich Bosk’a ithafen adlandırılmıştır. “-ianus” eki, "Bosk’a ait" anlamı taşır.

Tanım ve Morfoloji

Orta boylu bir türdür. Erişkin bireyler kuyruk dahil genellikle 18–25 cm uzunluğa ulaşabilir.

Sırt rengi kum sarısı, gri veya açık kahverengi olabilir; vücut boyunca simetrik dizilmiş açık renkli benek dizileri veya çizgiler mevcuttur.

Yanlarda koyu renk bantlar görülebilir. Parmaklarda belirgin “diken benzeri” pullar bulunur – bu, cinsin en belirgin ayırt edici özelliğidir.

Kuyruk uzun ve güçlüdür, savunma durumlarında bırakılabilir. Karın açık beyaz ya da sarımsı tonlardadır.

Habitat ve Yayılım

Oldukça geniş yayılımlı bir türdür.

Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Arap Yarımadası’nda yaygındır. Türkiye’de ise sınırlı olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde (özellikle Şanlıurfa, Mardin, Kilis çevresi) kayıt altına alınmıştır.

Kumul, taşlık yarı çöl, kurak bozkır ve açık kayalık alanlarda yaşar. Bitki örtüsünün seyrek olduğu bölgeleri tercih eder.

Rakım aralığı: deniz seviyesinden 1300 m'ye kadar.

Davranış ve Yaşam Döngüsü

Gündüzcül ve oldukça hızlı bir türdür. Sıcağa yüksek tolerans gösterir, genellikle en sıcak saatlerde bile hareketlidir.

Toprak veya kum altına hızla girerek saklanabilir.

Kış aylarında kış uykusuna girmeyebilir; ancak hava sıcaklığına bağlı olarak kısa süreli inaktif kalabilir.

Beslenme

Karınca, küçük çekirge türleri, örümcekler, sinekler ve larvalarla beslenir.

Aktif olarak avını takip eder, bazen kendi boyuna yakın avları da tüketebilir.

Üreme Bilgisi

Üreme dönemi ilkbahar sonu – yaz başıdır.

Dişi bireyler yılda genellikle 4–7 yumurta bırakır. Yumurtalar kumun altına ya da taş kenarına gömülür.

Yavrular 6–8 hafta içinde çıkar ve doğduklarında bağımsızdır. Cinsel olgunluk yaklaşık 1–2 yıl içinde kazanılır.

İnsana Zararlılık Durumu

Zehirli değildir. İnsana saldırmaz. Tamamen ürkek ve kaçınmacı bir türdür. İnsanla teması çok nadirdir.

Ekolojik Rolü

Kurak ve yarı kurak ekosistemlerde böcek popülasyonunun kontrolünde önemli rol oynar.

Kendisi ise kuşlar, yılanlar ve küçük memeliler için potansiyel avdır.

Kumlu habitatların tahribi bu türü lokal düzeyde tehdit edebilir.

Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi

Ektotermik ısı regülasyonu, çöl ekosistemine adaptasyon ve ayak morfolojisi gibi konularda yapılan fizyolojik ve morfolojik araştırmalarda model tür olarak kullanılır.

Ayrıca genetik varyasyon ve türleşme çalışmaları için geniş dağılımı nedeniyle uygun bir türdür.

Türkiye'de Bulunan Türleri / Alt Türleri

Türkiye’de kayıt altına alınan alt tür:

– Acanthodactylus boskianus euphraticus

Yayılım: Şanlıurfa, Mardin, Kilis ve sınıra yakın Güneydoğu Anadolu bozkır kuşağı.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

Efsane: “Bu tür kumun altına girip insanı sokabilir.”
Gerçek: Ne zehirlidir ne de insanla teması vardır. Tehdit altında kaçmaya çalışır.
Efsane: “Dikenli parmaklar saldırı için kullanılır.”
Gerçek: Bu yapılar sadece kumda koşmayı kolaylaştırır.
Efsane: “Kuyruğunu bırakırsa ölür.”
Gerçek: Kuyruk bırakma (ototomi) yaşamı kurtaran savunma refleksidir; zamanla yeniden çıkar.
Efsane: “Çöllerde yaşayan kertenkeleler susuz kalmaz.”
Gerçek: Nem ihtiyacını avlardan karşılar, suya bağımlıdır ama çok az miktarda yeterlidir.