Pelodytidae

Pelodytidae – Sakallı Kurbağalar Familyası

(Pelodytes = Yunanca “çamurluk sakini” + “küçük boyut”; halk arasında: “sakallı kurbağa”)

Gölgesiz kayaların dibinde sessizce bekleyen, sesiyle değil varlığıyla hissedilen, tarihin dip akıntısından çıkagelen bir yaşam izi.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Chordata
• Sınıf: Amphibia
• Takım: Anura
• Üst familya: Pelobatoidea
• Familya: Pelodytidae Bonaparte, 1850
• Cins: Pelodytes (tek cinsli familya)

Genel Özellikler

• İnce yapılı, küçük boyutlu (3–5 cm) kurbağalardır.
• Derileri pürüzsüz ya da hafif siğilli, sıklıkla zeytin yeşili veya kahverengi tonlarındadır.
• Karın kısmı daha açık, bazen noktalı olur.
• Arka bacaklar oldukça uzundur, parmaklar hafif perdeli.
• Diğer Pelobatoidea üyelerinden farklı olarak arka ayaklarında kazma tüberkülü yoktur.
• Erkeklerde, çiftleşme döneminde ayak içlerinde “keratinleşmiş dikenimsi çıkıntılar” (nuptial spines) oluşur → bu özellik onlara “sakallı kurbağa” adını kazandırır.

Coğrafi Yayılım

• Endemik bir familyadır: yalnızca Batı Avrupa’da (İspanya, Fransa, Portekiz) ve Güney Kafkasya’da görülür.
• Türkiye’de doğal yayılışı yoktur, ancak Kafkasya sınırında bulunan türler, ekolojik olarak komşu faunada yer alır.
• Türler:
• Pelodytes punctatus – Batı Avrupa (Fransa)
• Pelodytes ibericus – İber Yarımadası
• Pelodytes atlanticus – Portekiz
• Pelodytes caucasicus – Kafkasya (Azerbaycan, Gürcistan)

Ekolojik Özellikler

• Habitat: açık çalılıklar, taşlık yamaçlar, çayırlık alanlar, mevsimsel göletler.
• Gece aktiftir, gündüz taş ve yaprak altına gizlenir.
• İyi sıçrayabilir; hareketleri çeviktir.
• Avları küçük böcekler, larvalar, örümceklerdir.
• Sesleri zayıf ve kısa süreli "tık-tık" şeklindedir.

Üreme ve Gelişim

• Üreme dönemi: İlkbahar–erken yaz.
• Erkekler su kenarında kur yapma sesleri çıkarır.
• Dişiler 100–300 arası yumurtayı ip şeklinde diziler hâlinde suya bırakır.
• Yumurtalar 3–6 günde açılır, larvalar 1–2 ayda metamorfoza girer.
• Cinsel olgunluk yaklaşık 2 yılda kazanılır.

İnsana Zararlılık Durumu

• Tamamen zararsızdır.
• Zehir bezleri yoktur, derileri tahriş edici madde içermez.
• Küçük ve savunmasız canlılardır; insan teması onları strese sokabilir.

İlk Yardım ve Tıbbi Bilgi

• Temas sonrası eller yıkanmalıdır (enfeksiyon değil, çevresel hijyen açısından).
• Zehir salgısı olmadığı için göz ve ağız temasında özel tedavi gerekmez.
• Çocuk ve evcil hayvanlarla temasta dahi toksik değildir.

Kültürel ve Evrimsel Notlar

• Pelodytidae familyası, Anura'nın en ilkel soylarından biri kabul edilir.
• Genetik olarak Pelobatidae ve Megophryidae ile uzak akrabadır.
• “Sakallı kurbağa” adı, erkeklerdeki nuptial dikenler nedeniyle halk arasında yayılmıştır.
• Koruma altındaki türlerdir; yaşam alanları azalmaktadır.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Bu kurbağalar ses çıkarmaz.
2. Gerçek: Erkekler üreme döneminde kısa sesler çıkarır, sadece zayıftır.
3. Efsane: Ayakları zehir taşır.
4. Gerçek: Zehir bezleri yoktur; tamamen zararsızdır.
5. Efsane: Avrupa dışına yayılmaz.
6. Gerçek: Sadece Kafkasya'da bir türü bulunur (P. caucasicus), ama Türkiye’de doğal yayılışı yoktur.
7. Efsane: Erkek kurbağaların “sakal çıkıntıları” ölümcüldür.
8. Gerçek: Sadece dişiye tutunmak için kullanılır; zararsızdır.

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Bonaparte, C.L. (1850). Systema Herpetologiae
• Beukema, W. et al. (2013). The distribution of Pelodytes in Europe
• Sparreboom, M. (2014). Amphibians of Europe
• IUCN Red List (2024)
• AmphibiaWeb (2024)