Bombinatoridae
Bombinatoridae – Bombina Kurbağaları (Semender Kurbağası Ailesi)
“Zehirle değil sesle savun, sırtını yosunla kapat, karın altını ateş gibi yak”
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Amphibia (İkiyaşamlılar)
- Takım: Anura (Kurbağalar)
- Familya: Bombinatoridae Gray, 1825
Alt Familyalar ve Cinsler
- Alt familya Bombinatorinae
- Cins: Bombina – Ateş karınlı kurbağalar
- Cins: Barbourula – Filipin ve Borneo’ya özgü daha ilkel form
Genel Özellikler
- Küçük–orta boylu (3–6 cm) kurbağalardır.
- Sırt kısmı pürtüklü, kahverengi–yeşil kamuflaj desenlidir.
- Karın altı: canlı turuncu–kırmızı ile siyah desenli, “uyarı renklenmesi” taşır.
- Ayaklar perdelidir, suda yaşamaya güçlü adaptasyon gösterir.
- Derilerinde alkaloid içeren mukus bulunur; savunma için potansiyel tahriş edici olabilir.
- Karada yavaş, suda aktiftir; “arkaya doğru karnını gösterme” davranışı (unkenreflex) savunma işaretidir.
Yaşam Alanı ve Yayılım
- Bombina türleri Avrupa’nın doğusu, Balkanlar, Anadolu’nun kuzeyi, Çin, Kore ve Japonya’ya kadar yayılır.
- Türkiye’de en yaygın tür:
- Bombina bombina (Doğu Avrupa Ateş Karınlı Kurbağası)
- Bombina variegata (Sarı Ateş Karınlı Kurbağa – Balkan kökenli alt tür)
- Habitat: durgun su birikintileri, bataklıklar, dere kenarları ve göletler
- Tercih ettikleri habitatlar genellikle az derin, bol bitkili, güneş alan su alanlarıdır.
Beslenme ve Ekolojik Rol
- Larvalar: alg ve mikroskobik organizmalarla beslenir.
- Erişkinler: küçük su böcekleri, sinekler, kurtçuklar ve suda yaşayan omurgasızlar.
- Avcılar için uyarıcı renklere ve kötü tada sahip olduklarından genellikle kaçınılan bir avdır.
- Ekosistem içinde hem avcı hem de uyarıcı prey olarak rol oynar.
Üreme ve Gelişim
- Üreme dönemi: Mayıs–Temmuz, su sıcaklığına bağlı olarak değişir.
- Erkekler tiz ve “cıvıltı benzeri” seslerle dişileri çağırır.
- Dişiler 100–300 kadar yumurtayı su bitkilerine bırakır.
- Yumurtadan çıkan larvalar 6–8 hafta içinde metamorfoz geçirir.
- Cinsel olgunluk genellikle 2–3 yaşında başlar.
İnsana Zararlılık Durumu
- Doğrudan zararlı değildir.
- Deri salgıları göze veya açık yaraya temas ederse tahriş edebilir.
- Ağız teması veya evcil hayvanlar için yutulması halinde toksik olabilir.
İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale
- Cilt teması: Su ve sabunla temizlenmeli.
- Gözle temas: Bol su ile yıkanmalı, gerekirse doktora başvurulmalı.
- Ağızla temas: Bulantı, yanma gibi belirtilerde tıbbi destek önerilir.
- Evcil hayvanlar için veteriner müdahalesi gerekebilir.
Kültürel ve Evrimsel Notlar
- "Unkenrefleks" adı verilen davranışları, potansiyel tehdit algılandığında karınlarını yukarı çevirerek savunma gösterme şeklidir.
- Zehirleri nörotoksik değil, daha çok tahriş edici özellik taşır.
- Sesleri kurbağalar arasında oldukça karakteristiktir: kısa, tiz, düzenli cıvıltı şeklinde.
- Evrimsel olarak oldukça eski bir hat üzerindedir ve Barbourula cinsi, akciğersiz kurbağalar arasında yer alır.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: Parlak karnı zehirli olduğunu gösterir, dokunan ölür.
- Gerçek: Derisi tahriş edici olabilir ama öldürücü değildir.
- Efsane: Karnını gösteren kurbağa lanet getirir.
- Gerçek: Bu yalnızca avcı caydırma davranışıdır.
- Efsane: Suda yüzerken ses çıkarmazlar.
- Gerçek: Üreme döneminde erkekler su altında dahi ötüş yapabilir.
- Efsane: Zehri suyu kirletir.
- Gerçek: Suya toksin salmazlar, sadece temasla etkilidir.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
- Sparreboom, M. (2014). Salamanders of the Old World
- Stöck, M. et al. (2008). Phylogeography of the genus Bombina
- IUCN Red List (2024)
- Türkiye Herpetofauna Atlası (2023)
