Neptis rivularis (Süzülen Karakız / Hungarian Glider)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesine ait, zarif uçuşu ve çarpıcı kanat desenleriyle tanınan Neptis rivularis kelebek türü hakkında güncel bilgilere odaklanacağız. Halk arasında "Süzülen Karakız" veya İngilizce'de "Hungarian Glider" olarak bilinen bu tür, Palearktik biyocoğrafik bölgesinin geniş bir alanında yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Neptis rivularis, kanatlarının üst yüzeyi koyu kahverengi veya siyahımsı bir zemin rengine sahiptir. Bu koyu zemin üzerinde, belirgin beyaz çubuklardan oluşan çarpıcı bir orta hat bandı uzanır. Özellikle arka kanat üzerindeki bu beyaz bant oldukça dikkat çekicidir ve genellikle tek şerit halindedir, bu da onu benzer türlerden ayırmaya yardımcı olur. Kanat açıklığı genellikle 25-27 mm arasında değişir.

Bu tür, morfolojik olarak diğer "beyaz amiraller" (örneğin Limenitis türleri) ile karıştırılabilse de, Neptis rivularis genellikle daha küçük boyutlu, daha yuvarlak kanatlara ve daha tıknaz bir görünüme sahiptir. Alt kanat yüzeyinde koyu kenar beneklerinin ve bazal bölgedeki gümüşi pulların bulunmaması da ayırt edici bir özelliktir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family):şimdilik Nymphalidae kalsın Nymphalidae (Nimfalitler)
• Cins (Genus): Neptis
• Tür (Species): Neptis rivularis (Scopoli, 1763)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Neptis rivularis, Palearktik bölgede geniş bir dağılıma sahiptir. Bu dağılım, İsviçre ve Kuzey İtalya'dan başlayarak, Orta ve Doğu Avrupa, Rusya, Orta Asya ve Uzak Doğu'ya (Çin ve Japonya'ya kadar) uzanır.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiği gibi, Türkiye'de özellikle doğu illerinde (Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır) yayılım gösterir.
• Habitat Tercihi: Tipik olarak sıcak, nemli, açık ormanlık alanları, orman açıklıklarını, vadi içlerini ve çalılıkları tercih eder. Özellikle akarsulara ve derelere yakın, nemli çayırlık alanlarda ve orman kenarlarında bulunur. Rakım olarak deniz seviyesinden yaklaşık 2000 metreye kadar (özellikle Ermenistan'da 600-2400m aralığında) görülebilir. Bu alanlar genellikle larval konukçu bitkilerinin bulunduğu yerlerdir.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Neptis rivularis'in yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) olmak üzere dört temel evreden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını, konukçu bitkilerin genellikle yapraklarına tek tek bırakırlar.
• Tırtıl (Larva): Tırtıllar, Rosaceae (Gülgiller) familyasına ait bitkilerle beslenirler. Başlıca konukçu bitkileri arasında Aruncus dioicus (Gelinpüskülü / Keçisakalı), Filipendula ulmaria (Çayırkraliçesi) ve çeşitli Spiraea türleri (örn. Spiraea salicifolia, S. ulmifolia, S. aquilegifolia, S. japonica) yer alır.
• Tırtıl, kış aylarını genellikle üçüncü veya sondan bir önceki instar (büyüme evresi) aşamasında kış uykusuna yatarak geçirir. Kış ve yaz aylarında beslenme molalarında veya kış uykusu için konukçu bitkisi üzerinde özel barınaklar (sığınaklar) inşa eder.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, genellikle Mayıs ayında prepupa ve pupa evresine girer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek):şimdilik Yetişkin kelebekler genellikle Mayıs-Haziran ve Temmuz-Eylül ayları arasında görülürler. Bazı bölgelerde yılda tek bir döl verirken (örneğin Ermenistan'da Mayıs başından Temmuz sonuna kadar tek nesil), diğer bölgelerde çift döl verebilirler kalsın Yetişkin kelebekler genellikle Mayıs-Haziran ve Temmuz-Eylül ayları arasında görülürler. Bazı bölgelerde yılda tek bir döl verirken (örneğin Ermenistan'da Mayıs başından Temmuz sonuna kadar tek nesil), diğer bölgelerde çift döl verebilirler.

Davranış: Erkek kelebekler, eş arayışı için ağaç veya çalıların yaprakları üzerinde uzun süre tünemeyi severler. Uçuşları yavaş, hassas ve zarifçe süzülür gibidir, bu da "glider" (süzülen) adını almalarına neden olur. Ancak, rahatsız edildiklerinde veya bir tehdit algıladıklarında oldukça hızlı hareket edebilirler. Yetişkinler çiçek nektarlarıyla beslenirler ve bazen tatlı salgı (honeydew) için ağaç tepelerinde bulunurlar.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Neptis rivularis, kanatlarındaki tek, belirgin beyaz bant ile diğer benzer türlerden kolayca ayrılan, oldukça karakteristik bir kelebektir. Özellikle nemli ormanlık alanlardaki varlığı, bu habitatların korunmasının önemini vurgular. Konukçu bitkisi seçimi ve kışlama davranışı gibi yaşam döngüsü detayları, türün ekolojisini anlamak için kilit öneme sahiptir. Böylesine yaygın ancak habitat bazında hassas olabilen türlerin düzenli takibi, uzun vadeli koruma stratejileri açısından değerlidir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Neptis rivularis, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Tırtılları konukçu bitkilerle beslenerek otçul ilişkilerde yer alır ve bitki biyokütlesinin transferine katkıda bulunur. Yetişkin kelebekler ise nektar alarak çeşitli çiçekli bitkilerin tozlaşmasına yardımcı olurlar. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar veya diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağı olabilirler.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe" (Least Concern - LC) statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genellikle stabil olduğu ve küresel çapta yakın bir tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa Kelebekleri Kırmızı Kitabı'nda da aynı statüde yer almaktadır.
• Ancak, yerel ölçekte bazı bölgelerde (örneğin Polonya'da "Tehlike Altında - EN" kategorisinde) habitat kaybı veya değişiklikler nedeniyle tehdit altında olabilirler.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Orman tahribatı, ormanlık alanların değişimi, sulak alanların kurutulması ve uygun çalılık habitatlarının azalması yerel popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Özellikle meraların terk edilmesiyle Spiraea gibi konukçu bitkilerin istilacı bir şekilde yayılması veya tam tersi, ormanların yoğunlaşması, habitat uygunluğunu etkileyebilir.
• İklim Değişikliği: Sıcaklık artışları ve değişen yağış rejimleri gibi iklim değişiklikleri, konukçu bitkilerin ve kelebeğin fenolojisini etkileyerek yaşam döngülerini bozabilir. Ancak, bazı çalışmalar, iklim ısınmasının Neptis rivularis'in daha kuzeydeki bölgelere yayılmasına olanak tanıdığını da göstermektedir.

Genel olarak, Neptis rivularis geniş dağılımı ve adaptasyon yeteneği sayesinde şu anda küresel ölçekte ciddi bir tehdit altında değildir. Ancak, yerel habitat yönetimi ve izleme faaliyetleri, türün sağlıklı popülasyonlarının korunması için önemlidir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Neptis rivularis
• Butterfly Conservation Armenia - Neptis rivularis
• PubMed - Wetland butterfly thriving in abandoned jungle: Neptis rivularis in the Czech Republic (2024)
• Wikidata - Neptis rivularis
• Learn Butterflies - Hungarian Glider
• Wikipedia (English) - Neptis rivularis