Neophron percnopterus

Neophron percnopterus – Mısır Akbabası

(İngilizce: Egyptian Vulture)

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Accipitriformes
Familya: Accipitridae
Altfamilya: Gypaetinae
Cins: Neophron
Tür: Neophron percnopterus (Linnaeus, 1758)

Doğal Dağılım ve Habitat

Mısır akbabası, Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Orta Doğu, Orta Asya ve Hindistan’a kadar uzanan çok geniş bir alanda dağılım gösteren göçmen bir leşçil yırtıcı kuştur.

Kışlama alanları: Sahra altı Afrika
Türkiye:
Hem üreyen hem de göç sırasında geçen bireyleri vardır
Ege, Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da düzenli olarak ürer

Habitat Tercihleri:

Kayalık vadiler, dağ yamaçları
Açık yarı çöl alanlar, kırsal tarım arazileri
Genellikle insan yerleşimlerine yakın bölgelerde de bulunur (çöp alanları, mezbahalar)

Tanımlayıcı Özellikler

Boy: 58–70 cm
Kanat açıklığı: 155–170 cm
Ağırlık: 1.6–2.4 kg
Tüy rengi:
Yetişkinlerde vücut beyazımsı; kanat uçları siyah
Yüz tüysüz ve sarı (yazın daha canlı renkte olur)
Genç bireyler koyu kahverengidir
Gaga: İnce, uzun ve hafif kıvrıktır
Bacaklar: Açık sarımsı–pembe tonlarda
Uçuş: Kanatları düz tutarak süzülür; vücuda oranla dar ve uzun kanatlar

Ekoloji ve Davranış

Beslenme:
Leş
Hayvan dışkısı
Kuş yumurtaları (özellikle devekuşu yumurtalarını taşla kırarak açabilir – alet kullandığı belgelenmiştir)
Çöp, hayvan kalıntıları, ölü hayvanlar
Alet kullanımı:
Taş kullanarak yumurta kırdığı kanıtlanmış az sayıdaki kuş türünden biridir
Üreme:
Kayalık yarıklarda veya terk edilmiş yapılarda yuva yapar
Nisan–Temmuz arası 1–3 yumurta bırakır
Kuluçka süresi: 42–45 gün
Yavrular 70–90 günde yuvadan uçar

Göç Davranışı

Uzun mesafe göçmeni
Türkiye üzerinden geçen kuşlar:
İlkbahar: Mart–Mayıs
Sonbahar: Ağustos–Ekim
En yoğun geçiş rotaları:
İstanbul Boğazı, Hatay-Belen Geçidi, Doğu Anadolu hattı

Korunma Durumu

IUCN Statüsü: EN (Endangered – Tehlikede)
Popülasyonu son 50 yılda ciddi şekilde azalmıştır

Tehditler:

Zehirli yemler ve tarım ilaçları (ikincil zehirlenme)
Elektrik hatlarıyla çarpışmalar
Yasadışı avcılık
Gıda kaynaklarının azalması (leş temizliği, mezbaha atıklarının kaldırılması)
Yuvalama alanlarının bozulması

İnsana Zararlılık Durumu

İnsana tamamen zararsızdır.
Yalnızca ölü hayvanlar ve atıklarla beslendiği için insan yerleşimlerine yaklaşabilir
Tarım ve çevre sağlığı açısından faydalıdır; ölü hayvan kalıntılarını tüketerek hastalıkların yayılmasını engeller

Zehirlilik Durumu

Zehirli değildir.
Vücudunda toksik madde taşımaz
Ancak tarım zehirleri veya kurşunla zehirlenmiş hayvanları yediğinde ikincil zehirlenme riski taşır

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

Yaralı bir bireyle karşılaşılırsa:
Pençeleri zayıftır, saldırgan değildir ancak gaga ile savunma yapabilir
Kalın eldivenle tutulmalı
Yaralanma durumunda:
Temas edilen bölge sabunlu suyla yıkanmalı
Derin yaralarda antiseptik uygulanmalı, gerekirse tıbbi yardım alınmalıdır
Yaralı birey mutlaka yaban hayatı kurtarma birimine bildirilmelidir

Latince Adının Etimolojisi

Neophron: Yunanca “neophros” = “yeni düşünce”, muhtemelen zeka ve alet kullanımıyla ilişkilidir
percnopterus:
perknos = koyu renkli, pteros = kanat → “koyu kanatlı” anlamına gelir
→ Genç bireylerin koyu renkli olmasıyla ilişkilidir

Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi

Leşçiliğiyle ekosistemde doğal temizlikçi rolü oynar
Alet kullanan nadir kuş türleri arasındadır – bilişsel etoloji açısından önemlidir
Tarım çevresindeki ölü hayvanların temizlenmesinde ve zoonoz risklerinin azaltılmasında kritik rol oynar
Nesli tükenme tehdidi altındaki akbaba türlerinin korunmasında amiral tür olarak kabul edilir

Kaynakça

BirdLife International. (2023). Neophron percnopterus species factsheet – https://www.birdlife.org

IUCN Red List (2023): Neophron percnopterus – https://www.iucnredlist.org/species/22695180/143964064

Ferguson-Lees, J. & Christie, D.A. (2001). Raptors of the World. Helm.

Cramp, S. & Simmons, K.E.L. (1980). The Birds of the Western Palearctic Vol. II. Oxford University Press

Türk Kuşları Atlası (Kuş Araştırmaları Derneği, 2022)
Avian Cognition Studies – Alet kullanan kuş türleri üzerine davranışsal analizler
UNEP Vulture Multi-species Action Plan (Vulture MsAP, 2017)