Accipiter nisus

(İngilizce: Eurasian Sparrowhawk)

**Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Accipitriformes
Familya: Accipitridae
Cins: Accipiter
Tür: Accipiter nisus (Linnaeus, 1758)

Doğal Dağılım ve Habitat

Accipiter nisus, Palearktik bölgeye özgü, Avrupa’nın büyük kısmından Sibirya’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada yerleşik veya kısmi göçmen olarak bulunur.

Türkiye: Tüm bölgelerde yaygındır. Hem yerli popülasyonlar hem de kış göçmenleri bulunur.
Habitat:
Ormanlık alanlar
Kırsal tarım alanları
Kent parkları ve banliyöler
Çalılıklarla çevrili açık alanlar

Tanımlayıcı Özellikler

Boy:
Erkek: 28–34 cm
Dişi: 35–41 cm
Kanat Açıklığı:
Erkek: 58–65 cm
Dişi: 67–80 cm
Ağırlık:
Erkek: 110–180 g
Dişi: 185–350 g
Tüy yapısı:
Üst kısımlar gri-mavi (erkekte daha belirgin), alt kısımlar ince turuncumsu çizgili
Dişiler daha kahverengi tonlarda ve daha büyüktür
Kuyruk uzun, gri ve bantlı
Göz: Sarıdan koyu turuncuya
Ayırt edici: İnce yapılı, uzun bacaklı ve hızlı uçan bir orman yırtıcısıdır

Ekoloji ve Davranış

Beslenme:
Ana besin: Küçük ve orta boy kuşlar (serçe, ispinoz, saka, bülbül vb.)
Nadiren küçük memeliler, sürüngenler
Avlanma şekli:
Alçaktan, hızlı ve manevralı uçuşlarla; çalılıklar arasında ani baskın yaparak
Üreme:
Ağaçlara düz ve geniş yuva yapar
Dişi yılda 1 kez 4–5 yumurta bırakır
Kuluçka süresi: 33–35 gün
Yavrular 28–32 günde yuvadan uçar

🧭 Göç Davranışı

Yerleşik + kısmi göçmen
Kuzey ve doğu popülasyonları kışın güneye iner
Türkiye'deki bireyler çoğunlukla yerli, ancak kuzeyden gelen bireyler kış göçmeni olarak eklenir
Göç zamanı: Mart–Nisan / Eylül–Ekim
İstanbul Boğazı ve Doğu Karadeniz kıyıları üzerinden geçiş yapar

Korunma Durumu

IUCN Statüsü: LC (Least Concern – Asgari Endişe)
Popülasyon durumu: İstikrarlı, geniş yayılımlı
Tehditler:
Pestisid kullanımı (özellikle geçmişte DDT)
Orman kaybı
Kuş pencerelerine çarpma kaynaklı ölümler

İnsana Zararlılık Durumu

İnsana doğrudan zararsızdır.
Küçük kümes hayvanlarına saldırabilir (özellikle güvercin ve kanarya türleri)
Ekosistem dengesi açısından faydalı yırtıcıdır; küçük kuş popülasyonlarını kontrol eder

Zehirlilik Durumu

Zehirli değildir.
Tüy, pençe veya salgılarında toksik madde bulunmaz
Zehirlenme riskleri genellikle insan kaynaklı ikincil maruziyetlerdir (ör. fare zehiriyle beslenen av)

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

Temas halinde:
Pençeleri küçük ama keskindir
Yara varsa sabunlu su ile yıkayın, antiseptik uygulayın
Göz, burun, ağız teması önlenmelidir
Yaralı birey durumunda:
Kalın eldivenle tutulmalı
En yakın yaban hayatı rehabilitasyon birimi ile iletişime geçilmelidir

Latince Adının Etimolojisi

Accipiter: Latince “şahin” veya “avcı kuş”
nisus: Roma mitolojisinde, kızı tarafından ihanete uğrayan ve bir şahine dönüşen Megara kralı Nisus’a gönderme

Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi

Kuş popülasyonlarını dengeler
Orman ve kırsal ekosistemlerde biyolojik kontrol ajanıdır
Kentleşmeye adapte olabilmesi nedeniyle kentsel yırtıcı ekolojisi çalışmalarında model türdür
Uzun dönem halkalama çalışmalarıyla bireysel yaşam süresi ve göç yolları iyi belgelenmiştir

Kaynakça

BirdLife International. (2023). Accipiter nisus factsheet – https://www.birdlife.org

Ferguson-Lees, J. & Christie, D.A. (2001). Raptors of the World. Helm

Cramp, S., Simmons, K.E.L. (1980). The Birds of the Western Palearctic Vol. II

IUCN Red List: https://www.iucnredlist.org/species/22695677/143961599