Aquila chrysaetos

Aquila chrysaetos – Kaya Kartalı

(İngilizce: Golden Eagle)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Chordata
• Sınıf: Aves
• Takım: Accipitriformes
• Familya: Accipitridae
• Cins: Aquila
• Tür: Aquila chrysaetos (Linnaeus, 1758)

Doğal Dağılım ve Habitat

Kaya kartalı, Kuzey Yarımküre'nin dağlık ve açık alanlarında geniş bir dağılıma sahiptir:

• Avrupa, Asya, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika'da görülür.
• Türkiye: Doğu Anadolu, Toroslar, İç Anadolu yüksek platoları ve Ege'nin iç kesimlerinde düzenli olarak bulunur.

Habitat:

• Dağlık alanlar
• Kayalık vadiler, sarp yamaçlar
• Bozkırlar ve açık ormanlık araziler
• İnsan etkinliğinin az olduğu bölgeleri tercih eder

Tanımlayıcı Özellikler

• Boy: 75–90 cm
• Kanat açıklığı: 190–230 cm
• Ağırlık:
• Erkek: 3–4.5 kg
• Dişi: 4.5–6.5 kg
• Tüy Yapısı:
• Vücut geneli koyu kahverengi
• Genç bireylerde kuyrukta ve kanatlarda beyazlıklar
• Baş ve ense bölgesinde altın sarısı tüyler – adını buradan alır
• Gaga: Güçlü, kıvrık ve koyu renkli
• Pençeler: Kalın, kavrayıcı ve sarı tabanlı

Ekoloji ve Davranış

• Beslenme:
• Ana besinleri küçük ve orta boy memeliler: tavşan, sincap, tilki yavrusu
• Kuşlar, sürüngenler ve leşlerle de beslenebilir
• Avına yukarıdan ani dalışlarla saldırır; etkileyici av tekniğiyle tanınır
• Yuvalama:
• Kayalık çıkıntılara veya büyük ağaçlara
• Aynı yuvayı yıllarca kullanabilir; sürekli onarır ve büyütür
• Üreme Dönemi: Şubat–Haziran arası
• Yumurta: Genelde 1–3 yumurta; çoğunlukla 1 veya 2 yavru büyür
• Ömür: Doğada 20–30 yıl; esaret altında daha uzun

Davranış ve Göç Durumu

• Çoğunlukla yerleşiktir
• Ancak bazı yüksek enlem popülasyonları (ör. Sibirya, Kuzey Amerika) kışın güneye göç edebilir
• Türkiye popülasyonu sabittir

Korunma Durumu

• IUCN Statüsü: LC (Least Concern – Asgari Endişe)
• Ancak yerel tehditler mevcuttur:
• Yasa dışı avcılık
• Elektrik hatlarıyla çarpışma
• Habitat kaybı
• İnsan baskısı ve rahatsız edilme

Türkiye’de biyolojik çeşitliliğin simge türlerinden biri kabul edilir ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ile korunmaktadır.

İnsana Zararlılık Durumu

• İnsana doğrudan zararlı değildir.
• Nadiren küçük evcil hayvanlara saldırabilir (örneğin yavru keçi, tavuk), bu durumlar da genellikle yiyecek sıkıntısı çeken bölgelerde olur
• İnsanlara saldırganlık göstermez

Zehirlilik Durumu

• Zehirli değildir.
• Vücudunda veya salgılarında toksik madde yoktur
• Zehirli türler sınıfında yer almaz
• Ancak, ikincil zehirlenmelere (örneğin fare zehiriyle avlanmış canlıları tüketme) karşı hassastır

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Yaralı bireyle karşılaşılırsa:
• Pençeleri ve gagası tehlikeli olabilir; mutlaka eldivenle müdahale edilmeli
• Yaralı bireyler sadece yetkili yaban hayatı kurtarma birimleri tarafından ele alınmalıdır
• Pençe veya gagayla yaralanma:
• Temiz suyla yıkanmalı
• Antiseptik uygulanmalı
• Derin yaralarda tıbbi yardım alınmalıdır

Latince Adının Etimolojisi

• Aquila: Latince “kartal” anlamına gelir
• chrysaetos: Yunanca chrysos (altın) + aetos (kartal) → “Altın kartal” anlamındadır

Altın sarısı ense tüylerinden esinlenilmiştir.

Ekolojik Rol ve Bilimsel Önemi

• Ekosistemde üst düzey avcıdır; orta boy memeli ve kuş popülasyonlarını dengeler
• Leş tüketerek doğada temizlik sağlar
• Uzun yaşam döngüsü ve geniş alan kullanımı nedeniyle biyoindikatör olarak kullanılır
• Ekoturizm açısından önemli bir türdür (örn. Doğu Anadolu’da yırtıcı kuş gözlemi)

Kaynakça

1. Watson, J. (2010). The Golden Eagle. Bloomsbury Publishing.

BirdLife International (2023). Aquila chrysaetos factsheet – https://www.birdlife.org

Cramp, S., Simmons, K.E.L. (1980). The Birds of the Western Palearctic Vol. II. Oxford University Press

IUCN Red List (2023): Aquila chrysaetos – https://www.iucnredlist.org/species/22696026/211533127

1. Türkiye Yaban Hayatı Bilgi Sistemi – Tarım ve Orman Bakanlığı
2. Meyburg, B.-U. & Meyburg, C. (2009). GPS Tracking of Golden Eagles in Turkey. Journal of Raptor Research