Lycaena alciphron

Lycaena alciphron (Mor Benekli Bakır Kelebeği / Purple-shot Copper)

Lycaenidae (Maviler ve Bakırlar) familyasının Lycaeninae (Bakır Kelebekleri) alt familyasına ait olan Lycaena alciphron, "Mor Benekli Bakır Kelebeği" veya İngilizce'de "Purple-shot Copper" olarak bilinen, özellikle erkeklerin kanat üstündeki belirgin mor parıltısıyla dikkat çeken orta büyüklükte bir kelebek türüdür. Palearktik biyocoğrafik bölgesinde geniş bir yayılıma sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Lycaena alciphron, yaklaşık 30-40 mm kanat açıklığına sahip bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin ana rengi turuncu-kahverengidir. Erkeklerin ön ve arka kanatlarının üst yüzeylerinde, ışığa göre değişen belirgin mor veya menekşe rengi bir parıltı bulunur. Bu parıltı, türün "Purple-shot" adını almasının nedenidir. Kanat üstünde ayrıca siyah benekler ve dış kenara yakın koyu bir bant yer alır. Dişilerin mor parıltısı genellikle ya yoktur ya da çok soluktur; onların kanat üstü daha çok turuncu-kahverengi olup, belirgin siyah benekler taşır. Kanat alt yüzeyleri ise açık kahverengi veya gri-kahverengi tonlarında olup, üzerinde siyah halkalı ve beyaz pupillalı göz benekleri bulunur.

Cinsel dimorfizm belirgindir; erkekler mor parıltılarıyla dişilerden kolayca ayırt edilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Lycaenidae (Maviler ve Bakırlar)
Alt Aile (Subfamily): Lycaeninae
Cins (Genus): Lycaena
Tür (Species): Lycaena alciphron (Rottemburg, 1775)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Lycaena alciphron, Kuzeybatı Afrika'dan (Fas) Avrupa'ya (İber Yarımadası hariç), Kafkasya, Türkiye, Orta Doğu ve Orta Asya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Lycaena alciphron Türkiye'nin birçok bölgesinde, özellikle İç Anadolu, Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz'in iç kesimlerindeki otlaklar, orman kenarları ve dağlık alanlarda yayılış gösterir. 100 metreden 1600 metreye kadar olan yükseltilerde bulunabilir, ancak genellikle orta ve yüksek rakımları tercih eder.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, çeşitli çiçekli ve otlak alanlar, çayırlıklar, orman kenarları, açık ormanlık alanlar, yol kenarları ve vadi yamaçları gibi hem nemli hem de kuru habitatları tercih edebilir. Larvalarının ana konukçu bitkileri çeşitli labada (Rumex) türleridir; özellikle Kuzukulağı (Rumex acetosa) ve Kıvırcık Labada (Rumex crispus) bilinmektedir. Ergin kelebekler, yabani kekik, civanperçemi, böğürtlen ve diğer kır çiçeklerinden nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Lycaena alciphron'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle konukçu bitkisi olan labada türlerinin yapraklarına, saplarına veya yakınındaki bitki kalıntılarına bırakırlar.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, labada yapraklarıyla beslenirler. Tırtıllar genellikle yeşil renkli olup, iyi kamufle olmalarını sağlayan kısa tüylere sahiptirler. Kışı genellikle gelişmiş tırtıl evresinde veya yumurta içinde, bitki kalıntıları arasında kış uykusuna yatarak geçirirler. Tırtıllar geceleri beslenir ve gündüzleri gizlenirler.
Pupa: Kış uykusundan sonra olgunlaşan tırtıllar, pupa evresine geçerler. Pupa genellikle bitki döküntülerinin arasında veya toprağa yakın bir yerde bulunur.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Lycaena alciphron genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler Türkiye'de Mayıs sonundan Ağustos ortasına kadar uçarlar. Uçuşun zirvesi genellikle Haziran ve Temmuz aylarına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, güneşli havalarda oldukça aktif ve hızlı uçuculardır. Erkekler, dişileri aramak için habitatlarının üzerinde sürekli uçuş yaparken, dişiler daha çok bitki örtüsü üzerinde güneşlenirken veya yumurta bırakırken görülürler. Sık sık çiçeklerden nektar alırlar.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Lycaena alciphron zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Lycaena alciphron ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır. Genellikle tıbbi müdahale gerektirmez.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Lycaena alciphron, ekosistemde hem birincil tüketici hem de tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan labada türleriyle beslenerek çayır ve otlak ekosistemlerinin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Aynı zamanda, besin zincirinde kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Lycaena alciphron, IUCN Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Verici (Least Concern - LC)" olarak listelenmiştir. Geniş yayılış alanı ve uygun habitatların hala bulunması nedeniyle popülasyonları genellikle stabil kabul edilir. Ancak, Avrupa'nın bazı bölgelerinde (örneğin Avusturya ve Almanya'da Tehlike Altında, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Slovakya, Slovenya ve İsviçre'de Hassas) habitat kaybı ve bozulması nedeniyle popülasyonlarında düşüşler gözlemlenmiştir. Bu durum, yerel koruma çabalarının önemini göstermektedir.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Değişimi: Türün yaşadığı çiçekli otlakların, çayırların ve orman kenarlarının tarım arazisine dönüştürülmesi, aşırı gübreleme, kentleşme, orman yönetimi ve arazi terk edilmesiyle habitatların ağaçlanması gibi insan faaliyetleri nedeniyle habitatların yok olması veya bozulması yerel popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Özellikle nemli çayırlarda artan kuraklık sıklığı da bir tehdit olabilir.
Pestisit Kullanımı: Tarım alanlarına yakın habitatlarda kullanılan pestisitler, hem larvaları hem de ergin kelebekleri doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilir.

Lycaena alciphron, çayır ve orman ekosistemlerinin sağlığı açısından önemli bir gösterge türüdür. Bu türün yaşam alanlarının sürdürülebilir yönetimi, ekosistem sağlığının korunması için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: