Hipparchia syriaca (Suriye Kızılmeleği / Eastern Grayling)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, genellikle kurak, kayalık ve açık ormanlık habitatlarda bulunan Hipparchia syriaca kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Suriye Kızılmeleği" veya İngilizce'de "Eastern Grayling" olarak bilinen bu tür, Doğu Akdeniz'den Batı Asya'ya kadar uzanan geniş bir coğrafi yayılıma sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Hipparchia syriaca, kanat üst yüzeyinde koyu kahverengi veya grimsi kahverengi bir zemin rengine sahiptir. Ön kanatların dış kenarına yakın bölgelerde, genellikle iki adet belirgin siyah göz beneği bulunur. Bu göz beneklerinin etrafında bazen soluk turuncumsu veya sarımsı bir halka görülebilir, ancak bu halka Hipparchia fagi gibi benzer türlerde daha belirgin olabilir. Arka kanatların üst yüzeyinde genellikle belirgin bir desen yoktur, ancak bazen dış kenara yakın bölgelerde silik lekeler görülebilir.

Türün en ayırt edici özelliği, arka kanatların alt yüzeyindeki kamuflaj desenidir. Bu yüzeyde, ağaç kabuğu veya kuru otları taklit eden gri, kahverengi ve beyaz tonlarda karmaşık, mermer benzeri desenler bulunur. Hipparchia fagi ile benzerlik gösterse de, H. syriaca'nın arka kanat alt yüzeyindeki beyazımsı bant genellikle daha az belirgin veya daha dar olma eğilimindedir. Kanat açıklığı genellikle 55-65 mm civarındadır.

Erkek ve dişi bireyler arasında belirgin bir dimorfizm yoktur, ancak dişiler genellikle biraz daha büyük ve kanat desenleri biraz daha soluk olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus):şimdilik Hipparchia kalsın Hipparchia
• Tür (Species): Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Hipparchia syriaca, Balkan Yarımadası'nın güneyinden (özellikle Yunanistan ve Bulgaristan), Türkiye'ye, Orta Doğu'ya (Suriye, Lübnan, İsrail, Ürdün, Irak, İran) ve Kafkasya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin özellikle Ege, Akdeniz, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak görülen bir türdür. Ankara, Antalya, Mersin, Konya, Kayseri, Erzurum, Hakkari, Van gibi birçok ilde kayıtları bulunmaktadır.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru ve sıcak ormanlık alanları, orman kenarlarını, çalılıkları, kayalık yamaçları, güneşli otlakları ve bozkırları tercih eder. Sıklıkla güneşli, taşlık zeminlerde ve seyrek bitki örtüsünün olduğu yerlerde, ağaç gövdelerinde veya kayalar üzerinde dinlenirken görülür. Larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin bulunduğu yerleri sever. Deniz seviyesinden 2000 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir. Yetişkin kelebekler nadiren çiçek ziyaret ederler; daha çok nemli topraklardan mineral emmeyi veya ağaç özsuyuyla beslenmeyi tercih ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Hipparchia syriaca'nın yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle uçarken veya alçaktan uçarak konukçu bitkisi olan buğdaygillerin (Poaceae) yapraklarına veya saplarına bırakırlar. Yumurtalar genellikle açık renklidir.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, boş yumurta kabuklarını yedikten sonra konukçu bitkileri olan çeşitli buğdaygiller (Poaceae) türleriyle beslenirler. Başlıca konukçu bitkileri arasında Brachypodium, Festuca, Poa ve diğer ot türleri yer alır. Tırtıllar genellikle kahverengimsi veya gri renkte olup, iyi kamufle olmuşlardır. Kış aylarını genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprağın altına veya kuru otların arasına girerek bir kozalak (kokon) oluştururlar. Pupa evresi yaklaşık 3-4 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Hipparchia syriaca genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Haziran başından Eylül başına kadar uçarlar ve uçuşun zirvesi Temmuz ayına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler genellikle hızlı ve güçlü bir uçuşa sahiptirler ancak sıcak günlerde ağaç gövdelerinde, kayalar üzerinde veya kuru toprağın üzerinde kanatları kapalı bir şekilde dinlenirken görülürler. Kamuflaj yetenekleri oldukça gelişmiştir ve dinlenirken çevreleriyle mükemmel bir uyum sağlarlar, bu da onları fark etmeyi zorlaştırır. Erkekler eş arayışında aktif olarak uçarlar ve nadiren çiçekleri ziyaret ederler; daha çok nemli topraklardan mineral veya ağaç özsuyu gibi besinlerle beslenmeyi tercih ederler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Hipparchia syriaca, kanat altındaki karmaşık kamuflaj deseniyle dikkat çeken, Türkiye'nin geniş bir coğrafyasına yayılmış önemli bir kelebek türüdür. Onun kuru ve kayalık habitatlara olan adaptasyonu, bu ekosistemlerin korunmasının ne kadar kritik olduğunu gösterir. Özellikle Hipparchia fagi gibi benzer türlerle olan yakınlığı, doğru teşhis için dikkatli bir inceleme gerektirir. İklim değişikliği ve yerleşim baskısı gibi faktörler, bu türün geleceği için yakından izlenmesi gereken önemli unsurlardır."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Hipparchia syriaca, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli ot türleriyle beslenerek otlak ve bozkır ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, nadiren nektar alsalar da, besin zincirinin bir parçası olarak yırtıcılar için besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa'daki popülasyonları da aynı statüde yer almaktadır.
• Bazı bölgesel listelerde (örn. İsrail'de "Hassas") farklı koruma statülerine sahip olabilir, bu da yerel popülasyonların belirli baskılar altında olabileceğini göstermektedir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Yoğun tarım uygulamaları, meraların terk edilmesiyle çalılıklaşma veya ormanlaşma, şehirleşme, yol yapımı ve yangınlar, kuru ve kayalık habitatlarının tahrip olmasına veya parçalanmasına neden olabilir. Özellikle konukçu bitkisi olan otların bulunduğu açık alanların kaybı olumsuz etki yaratabilir.
• Yangınlar: Akdeniz iklimindeki sık orman ve otlak yangınları, türün habitatlarını doğrudan yok edebilir.
• İklim Değişikliği: Uzun vadede iklim değişikliğinin, özellikle sıcaklık artışları ve kuraklık gibi faktörlerin, türün dağılımını ve yaşam döngüsünü etkileyebileceği düşünülmektedir.

Hipparchia syriaca geniş bir dağılıma sahip olsa da, özellikle yerel popülasyonlar için habitatlarının kalitesinin korunması ve doğru arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir. Kurakçıl orman ve otlak ekosistemlerinin korunması, bu türün geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Hipparchia syriaca
• euroButterflies - Hipparchia syriaca | Eastern Grayling
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Hipparchia syriaca
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Suriye Kızılmeleği / Eastern Grayling (Hipparchia syriaca)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Suriye Kızılmeleği / Eastern Grayling / Hipparchia syriaca
• IUCN Red List - Hipparchia syriaca
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Hipparchia syriaca