Hipparchia statilinus (Tüylü Kızılmelek / Tree Grayling)

Bugün, Nymphalidae (Nimfalitler) ailesinin Satyrinae alt familyasına ait, genellikle kuru ve sıcak habitatlarda bulunan Hipparchia statilinus kelebek türü hakkında güncel bilgilerle detaylı bir inceleme yapacağız. Halk arasında "Tüylü Kızılmelek" veya İngilizce'de "Tree Grayling" olarak bilinen bu tür, Palearktik bölgenin güney ve orta kesimlerinde yayılış gösterir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Hipparchia statilinus, kanat üst yüzeyinde koyu kahverengi veya grimsi kahverengi bir zemin rengine sahiptir. Ön kanatların dış kenarına yakın bölgelerde, genellikle bir veya iki adet belirgin siyah göz beneği bulunur. Bu göz beneklerinin etrafında bazen soluk turuncumsu veya sarımsı bir halka görülebilir. Arka kanatların üst yüzeyinde genellikle belirgin bir desen yoktur, ancak bazen dış kenara yakın bölgelerde silik lekeler görülebilir.

Türün en ayırt edici özelliği, arka kanatların alt yüzeyindeki kamuflaj desenidir. Bu yüzeyde, ağaç kabuğu veya kuru otları taklit eden gri, kahverengi ve beyaz tonlarda karmaşık, mermer benzeri desenler bulunur. Özellikle kanat damarları belirgindir ve kanat altı oldukça pürüzlü, "tüylü" bir görünüme sahiptir, bu da ona "Tüylü Kızılmelek" adını kazandırır. Bu görünüm, türün dinlenirken bulunduğu ortamla mükemmel bir şekilde bütünleşmesini sağlar. Kanat açıklığı genellikle 48-60 mm civarındadır.

Erkek ve dişi bireyler arasında belirgin bir dimorfizm yoktur, ancak dişiler genellikle biraz daha büyük ve kanat desenleri biraz daha soluk olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
• Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
• Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
• Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
• Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
• Cins (Genus): Hipparchia
• Tür (Species): Hipparchia statilinus (Hufnagel, 1766)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Hipparchia statilinus, Güney ve Orta Avrupa'dan (İber Yarımadası, Fransa, İtalya, Balkanlar, Almanya'nın güneyi, Avusturya), Türkiye'ye, Kuzey Afrika'ya ve Orta Asya'nın bazı bölgelerine kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir.

• Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde, özellikle batı, güney ve iç kesimlerdeki kurak, kayalık ormanlık alanlarda yayılış gösterir.
• Habitat Tercihi: Bu kelebek, özellikle kuru ve sıcak ormanlık alanları, orman kenarlarını, çalılıkları, kayalık yamaçları, güneşli otlakları ve bozkırları tercih eder. Sıklıkla güneşli, taşlık zeminlerde ve seyrek bitki örtüsünün olduğu yerlerde, kumlu topraklarda veya çıplak kayalık bölgelerde bulunur. Larvalarının beslendiği çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından bitkilerin bulunduğu yerleri sever. Deniz seviyesinden yaklaşık 1700 metreye kadar olan yüksekliklerde görülebilir. Yetişkin kelebekler nadiren çiçek ziyaret ederler; daha çok nemli topraklardan mineral emmeyi veya ağaç özsuyuyla beslenmeyi tercih ederler.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Hipparchia statilinus'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur.

• Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını genellikle uçarken veya alçaktan uçarak konukçu bitkisi olan buğdaygillerin (Poaceae) yakınlarına veya üzerine bırakırlar. Yumurtalar genellikle açık renkli ve oyukludur.
• Tırtıl (Larva): Yumurtadan çıkan larvalar, boş yumurta kabuklarını yedikten sonra konukçu bitkileri olan çeşitli buğdaygiller (Poaceae) türleriyle beslenirler. Başlıca konukçu bitkileri arasında Brachypodium, Festuca, Poa ve diğer ot türleri yer alır. Tırtıllar genellikle kahverengimsi veya gri renkte olup, iyi kamufle olmuşlardır. Kış aylarını genellikle tırtıl evresinde kış uykusuna yatarak geçirirler.
• Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, pupa (krizalit) evresine geçmek için genellikle toprağın altına veya taşların arasına girerek bir kozalak (kokon) oluştururlar. Pupa evresi yaklaşık 3-4 hafta sürer.
• Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Hipparchia statilinus genellikle yılda tek bir döl verir. Ergin kelebekler çoğunlukla Temmuz başından Ekim başına kadar uçarlar ve uçuşun zirvesi Ağustos ayına denk gelir.

Davranış: Bu kelebekler genellikle hızlı ve güçlü bir uçuşa sahiptirler ancak sıcak günlerde ağaç gövdelerinde, kayalar üzerinde veya kuru toprağın üzerinde kanatları kapalı bir şekilde dinlenirken görülürler. Kamuflaj yetenekleri oldukça gelişmiştir ve dinlenirken çevreleriyle mükemmel bir uyum sağlarlar, bu da onları fark etmeyi zorlaştırır. Erkekler eş arayışında aktif olarak uçarlar ve nadiren çiçekleri ziyaret ederler; daha çok nemli topraklardan mineral veya ağaç özsuyu gibi besinlerle beslenmeyi tercih ederler.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Hipparchia statilinus, kanat altındaki o eşsiz tüylü görünümü ve mükemmel kamuflaj yeteneğiyle kuru orman ve kayalık habitatların gizemli bir sakinidir. Onun buğdaygiller gibi yaygın otları konukçu olarak kullanması, geniş bir alana yayılmasına olanak tanır. Türkiye'deki varlığı, özellikle kurakçıl ekosistemlerimizin zenginliğini gösterir. Ancak, bu türün hassas mikroklima ve arazi yapısı tercihleri, habitat bozulmalarına karşı dikkatli olmayı gerektirir. İklim değişikliği ve yerleşim baskısı gibi faktörler, bu kelebeğin geleceği için yakından izlenmelidir."

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Hipparchia statilinus, ekosistemlerde belirli roller üstlenir ve küresel ölçekte koruma durumu açısından değerlendirilmiştir:

• Ekolojik Rol: Larvaları, çeşitli ot türleriyle beslenerek otlak ve bozkır ekosistemlerindeki bitki büyümesine ve besin döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler, nadiren nektar alsalar da, besin zincirinin bir parçası olarak yırtıcılar için besin kaynağı oluştururlar.
• Koruma Durumu: Küresel ölçekte, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe (Least Concern - LC)" statüsünde değerlendirilmektedir. Bu, popülasyonlarının genel olarak stabil olduğu ve yakın bir küresel tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Avrupa'daki popülasyonları da aynı statüde yer almaktadır.
• Ancak, İspanya, Portekiz, Fransa gibi Batı Avrupa'daki bazı bölgelerde "Hassas" veya "Yakın Tehdit Altında" olarak sınıflandırılmıştır. Bu durum, yerel popülasyonların habitat kaybı ve bozulması gibi faktörler nedeniyle baskı altında olabileceğini göstermektedir.
• Potansiyel Tehditler:
• Habitat Kaybı ve Değişimi: Yoğun tarım uygulamaları, meraların terk edilmesiyle çalılıklaşma veya ormanlaşma, şehirleşme, yol yapımı ve yangınlar, kuru ve kayalık habitatlarının tahrip olmasına veya parçalanmasına neden olabilir. Özellikle konukçu bitkisi olan otların bulunduğu açık alanların kaybı olumsuz etki yaratabilir.
• Yangınlar: Akdeniz iklimindeki sık orman ve otlak yangınları, türün habitatlarını doğrudan yok edebilir.
• İklim Değişikliği: Uzun vadede iklim değişikliğinin, özellikle sıcaklık artışları ve kuraklık gibi faktörlerin, türün dağılımını ve yaşam döngüsünü etkileyebileceği düşünülmektedir.

Hipparchia statilinus geniş bir dağılıma sahip olsa da, özellikle yerel popülasyonlar için habitatlarının kalitesinin korunması ve doğru arazi yönetimi uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir. Kurakçıl orman ve otlak ekosistemlerinin korunması, bu türün geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Wikipedia - Hipparchia statilinus
• euroButterflies - Hipparchia statilinus | Tree Grayling
• Pyrgus.de - European Lepidoptera and their ecology: Hipparchia statilinus
• AdaMerOs Kelebek Gözlemcileri Topluluğu - Tüylü Kızılmelek / Tree Grayling (Hipparchia statilinus)
• TRAKEL kelebek fotoğrafları, kelebek türleri, kelebekler hakkında detaylı Türkçe bilgi - Tüylü Kızılmelek / Tree Grayling / Hipparchia statilinus
• IUCN Red List - Hipparchia statilinus
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa - Hipparchia statilinus

Kaynaklar